การตรวจสุขภาพทารกวัย 7-12 เดือน
(Late Infant Check-up)

การนัดตรวจสุขภาพของเด็กวัยนี้จะเริ่มห่างขึ้นตามกำหนดการฉีดวัคซีน แต่ยังเน้นที่การประเมินการเจริญเติบโต พัฒนาการในด้านต่าง ๆ สังเกตอารมณ์และพฤติกรรมของเด็ก วัยนี้จะเริ่มมีฟันน้ำนมขึ้น จะได้รับการตรวจฟัน ฝึกให้เด็กแปรงฟัน พ่อแม่เรียนรู้ที่จะให้อาหารเสริมนอกจากนม เด็กจะได้รับการตรวจเลือดเพื่อคัดกรองภาวะโลหิตจาง และคัดกรองความเสี่ยงต่อการสัมผัสสารตะกั่ว หากมีจะได้ตรวจระดับสารตะกั่วในเลือดอย่างน้อย 1 ครั้ง

การสร้างเสริมวินัยในบ้านควรเริ่มตั้งแต่วัยนี้ แต่ให้พอเหมาะกับวัย เช่น ให้รู้จักเวลาทำกิจวัตรประจำวัน (กิน นอน ขับถ่าย) รู้จักการรอเมื่อยังไม่ถึงเวลา รู้จักเก็บของเล่นเมื่อถึงเวลาทำอย่างอื่น เป็นต้น

อายุ 9 เดือน

  1. ประเมินการเจริญเติบโด โดยชั่งน้ำหนัก วัดความยาว วัดเส้นรอบศีรษะ แล้วบันทึกลงในกราฟ ประเมินตามเกณฑ์อายุและเพศ

  2. ตรวจร่างกายตามระบบ โดยแพทย์จะฟังเสียงหัวใจ คลำกระหม่อม โดยกระหม่อมหลังควรปิดสนิทแล้ว กระหม่อมหน้าจะเริ่มปิดเมื่ออายุประมาณ 6 เดือน และจะปิดสนิทเมื่ออายุประมาณ 9 -18 เดือน ตรวจภาวะตาเหล่ (strabismus) ด้วย light reflex ตรวจช่องท้องเพื่อดูก้อนผิดปกติ ตรวจอวัยวะเพศ โดยเฉพาะภาวะอัณฑะไม่เลื่อนลงถุงอัณฑะ และ phimosis ในเด็กผู้ชำย และตรวจ labial adhesion ในเด็กผู้หญิง

    3. ประเมินสุขภาพช่องปากโดยทันตแพทย์ อย่างน้อย 1 ครั้ง

  3. ติดตามพัฒนาการ เด็กวัย 9 เดือนเต็ม ควรทำสิ่งเหล่านี้ได้
    • ลุกขึ้นนั่งได้จากท่านอน
    • คลานคล่อง
    • เกาะยืนได้ เกาะเดินไปข้าง ๆ ได้ 4-5 ก้าว
    • ใช้นิ้วหยิบของชิ้นเล็กได้ ใช้นิ้วหยิบอาหารกินได้
    • หยิบของ 2 ชิ้นมาเคาะกันได้
    • เข้าใจคำสั่งห้าม
    • เปล่งเสียงพยัญชนะได้หลายเสียง แต่ยังไม่มีความหมาย เช่น ปาปาปา ยายายา เลียนเสียงคำพูดที่คุ้นเคยได้อย่างน้อย 1 คำ
    • เล่นจ๊ะเอ๋ได้ ทำท่าทางตามคำสั่งง่าย ๆ เช่น โบกมือ บ๊ายบาย ตบมือ ได้
    • รู้จักปฏิเสธด้วยการแสดงท่าทาง เช่น ส่ายหน้า หันหน้าหนี

  4. ตรวจเลือด ดูระดับฮีโมโกลบินหรือฮีมาโทคริตเพื่อคัดกรองภาวะโลหิตจาง ตรวจระดับสารตะกั่วในเลือดในเด็กที่มีประวัติเสี่ยงต่อการสัมผัสสารตะกั่ว

  5. รับวัคซีนป้องกัน
    • หัด-คางทูม-หัดเยอรมัน (MMR) เข็ม 1
    • ไข้สมองอักเสบ (JE) เข็มที่ 1
    • ไข้หวัดใหญ่ (2 เข็ม ห่างกัน 1 เดือน)

อายุ 12 เดือน

  1. ประเมินการเจริญเติบโด โดยชั่งน้ำหนัก วัดความสูง วัดเส้นรอบศีรษะ แล้วบันทึกลงในกราฟ ประเมินตามเกณฑ์อายุและเพศ

  2. ตรวจร่างกายตามระบบ โดยแพทย์จะฟังเสียงหัวใจ คลำกระหม่อม โดยกระหม่อมหลังควรปิดสนิทแล้ว กระหม่อมหน้าจะเริ่มปิดเมื่ออายุประมาณ 6 เดือน และจะปิดสนิทเมื่ออายุประมาณ 9 -18 เดือน ตรวจภาวะตาเหล่ (strabismus) ด้วย light reflex ตรวจช่องท้องเพื่อดูก้อนผิดปกติ ตรวจอวัยวะเพศ โดยเฉพาะภาวะอัณฑะไม่เลื่อนลงถุงอัณฑะ และ phimosis ในเด็กผู้ชำย และตรวจ labial adhesion ในเด็กผู้หญิง

    3. ประเมินสุขภาพช่องปากโดยทันตแพทย์ อย่างน้อย 1 ครั้ง

  3. ติดตามพัฒนาการ เด็กวัย 12 เดือนเต็ม ควรทำสิ่งเหล่านี้ได้
    • ยืนได้เอง โดยไม่ต้องช่วยพยุงอย่างน้อย 2 วินาที
    • เดินเอง หรือเดินโดยจูงมือเดียว
    • หยิบของใส่ถ้วยหรือกล่องได้
    • ทำตามคำสั่งง่าย ๆ โดยไม่ต้องมีคนทำท่านำ เลียนแบบท่าทาง โบกมือลา สวัสดี
    • ช่วยยกแขนขาในเวลาที่แต่งตัวให้
    • พูดคำที่มีความหมายได้อย่างน้อย 1 คำ เรียกพ่อ/แม่ได้
    • แสดงความต้องการโดยทำท่าทางหรือเปล่งเสียง เช่น ยื่นมือให้อุ้ม ชี้ ดึงเสื้อ
    • เล่นของเล่นหรือใช้ของถูกวิธี เช่น เอาช้อนมาทำท่ากิน เอาหวีมาหวีผม

  4. ตรวจเลือด (หากยังไม่ได้ตรวจตอนอายุ 9 เดือน) ดูระดับฮีโมโกลบินหรือฮีมาโทคริตเพื่อคัดกรองภาวะโลหิตจาง ตรวจระดับสารตะกั่วในเลือดในเด็กที่มีประวัติเสี่ยงต่อการสัมผัสสารตะกั่ว

  5. รับวัคซีนทางเลือก ได้แก่ วัคซีนนิวโมคอคคัส (PCV) เข็มกระตุ้น หากได้รับก่อนหน้านี้แล้ว 3 เข็ม, วัคซีนตับอักเสบเอชนิดเชื้อไม่มีชีวิต (HAV) 2 เข็ม ห่างกัน 1 ปี, วัคซีนอีสุกอีใส (VZV) 2 เข็มห่างกัน 1 ปี

การเลี้ยงดูที่เหมาะสมและการสร้างวินัยที่ดี

ให้ความรักและเอาใจใส่ต่อตัวเด็ก เปิดโอกาสให้เด็กได้เห็นสิ่งต่าง ๆ รอบตัว เล่นและพูดคุยกับเด็กบ่อย ๆ อ่านหนังสือนิทานที่มีรูปภาพให้เด็กฟังเพื่อส่งเสริมพัฒนาการด้านภาษา วัยนี้ยังไม่ควรให้เด็กดูโทรทัศน์หรือใช้สื่อผ่านจออิเล็กทรอนิกส์ทุกประเภท

ให้นมแม่อย่างต่อเนื่องจนถึงอายุ 12 เดือน อายุ 6-8 เดือนควรได้รับอาหารเสริม 1 มื้อ อายุ 8-10 เดือนควรได้รับ 2 มื้อ และอายุ 10-12 เดือนควรได้รับ 3 มื้อ เป็นอาหารครบหมู่ และมีธาตุเหล็กเพียงพอ เช่น ข้าวต้มหมูสับ ไข่คน ตับบด แกงจืดเต้าหู้ผักต้ม และเสริมด้วยผลไม้ที่มีวิตามินซีสูง เพื่อช่วยดูดซึมธาตุเหล็ก เช่น ส้ม มะละกอ ฝรั่ง

ให้เด็กคลานหรือเดินบ่อย ๆ โดยจัดสภาพ แวดล้อมให้เหมาะสม ปลอดภัย ทำกิจกรรมกับลูกทุกคน และเปิดโอกาสให้พี่มีส่วนร่วมในการดูแลน้อง ควรให้เด็กเล่นบนพื้น แบบมีปฏิสัมพันธ์ หรือได้เล่นอย่างอิสระ ไม่ควรอุ้มหรือจำกัดการเคลื่อนไหวของเด็กในรถเข็นหรือเก้าอี้เด็กนานเกินไป

ฝึกให้เด็กทำกิจวัตรประจำวันให้เป็นเวลา เช่น เวลาของมื้ออาหาร เวลาเข้านอน เด็กอายุ 7-12 เดือนควรนอน 12-16 ชั่วโมง/วัน เด็กวัยนี้สามารถนอนติดต่อกันได้นานขึ้น ควรลดนมในเวลากลางคืน

ฝึกให้เด็กแปรงฟันวันละ 2 ครั้ง ตอนเช้าหลังตื่นนอน และก่อนเข้านอน ด้วยแปรงสีฟันและยาสีฟันผสมฟลูออไรด์สำหรับเด็ก ปริมาณยาสีฟันแค่แตะขนแปรงพอเปียก หรือ ขนาดเมล็ดข้าวสาร

ระวังการพลัดตกจากที่สูงและการกระแทก ไม่ควรใช้รถหัดเดินแบบที่มีลูกล้อเพราะเสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุ ไม่ควรให้เด็กเล่นของเล่นขนาดเล็กที่สามารถอมเข้าปากได้ หรือหลุดแตกเป็นชิ้นเล็กได้เพราะเด็กอาจสำลักเข้าทางเดินหายใจ

อย่าอุ้มเด็กในขณะที่ถือของร้อน และควรเก็บสายไฟของกำน้ำร้อนไว้ไกลมือเด็ก อย่าวางของร้อนบนพื้น ระวังอันตรายจากไฟดูดโดยติดตั้งปลั๊กสูงจากพื้นอย่างน้อย 1.5 เมตร หรือใช้อุปกรณ์ปิดปลั๊กไฟ ไม่ปล่อยให้เด็กนั่งเล่นน้ำตามลำพังแม้เพียงชั่วขณะ

การโดยสารรถอย่างปลอดภัยควรใช้ที่นั่งนิรภัยสำหรับเด็กทารก โดยติดตั้งที่นั่งที่เบาะหลังของรถ และหันหน้าเด็กไปทางด้านหลังรถ ** ไม่ทิ้งเด็กไว้ในรถตามลำพัง

สังเกตและตอบสนองความต้องการของเด็กอย่างเหมาะสม ไม่ควรตามใจเด็กจนเกินไป สร้างกฎระเบียบภายในบ้าน อธิบายเหตุผลที่ควรมีกฎระเบียบเหล่านี้ ให้คำชมหรือรางวัลเมื่อเด็กทำถูกต้อง และสุดท้ายพ่อแม่ควรมีเวลาเป็นส่วนตัวบ้าง

บรรณานุกรม

  1. กรมการแพทย์. 2565. "แนวทางการตรวจสุขภาพที่จำเป็นและเหมาะสมสำหรับประชาชน ฉบับปรับปรุง ๒๕๖๕." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา สถาบันวิจัยและประเมินเทคโนโลยีทางการแพทย์ (28 กรกฎาคม 2566).