วิตามิน B3 (Niacin)
ไนอะซิน (Niacin) หรือวิตามิน B3 เป็นชื่อที่ใช้เรียกรวมสารในกลุ่มนี้ ได้แก่ Nicotinic acid, Nicotinamide (หรือ Niacinamide) และ Nicotinamide riboside ซึ่งเป็นสารสังเคราะห์ เมื่อตกเข้าสู่ร่างกายจะเปลี่ยนเป็น Nicotinamide adenine dinucleotide (NAD+) ซึ่งเป็นโคเอนไซม์สำคัญที่จำเป็นต่อเอนไซม์กว่า 400 ชนิดในกระบวนการเผาผลาญอาหารให้เป็นพลังงาน
เมื่อ NAD+ ได้รับหมู่ฟอสเฟตจาก ATP จะกลายเป็น NADP+ ซึ่งมีบทบาทในการสร้างคอเลสเตอรอล กรดไขมัน และการทำลายอนุมูลอิสระภายในเซลล์
ปริมาณไนอะซินที่ต้องการในแต่ละวันขึ้นอยู่กับพลังงานที่ใช้ โดยทั่วไปต้องการประมาณ 16 มิลลิกรัมต่อพลังงาน 2,388 กิโลแคลอรี (ตามคำแนะนำของกระทรวงสาธารณสุขไทยคือ 20 มก./วัน) หากได้รับไม่เพียงพอ ร่างกายสามารถสังเคราะห์ NAD+ จากกรดอะมิโนจำเป็น Tryptophan ได้
หน่วยวัดปริมาณวิตามิน B3
หน่วยวัดคือ mg NE (Niacin Equivalents) ซึ่งครอบคลุมไนอะซินทุกรูปและทริปโตแฟน โดย:
1 mg NE = 1 mg Nicotinamide/Nicotinic acid = 60 mg Tryptophan
บทบาทของวิตามิน B3
วิตามิน B3 ทำหน้าที่สำคัญในรูป NAD+ และ NADP+ ซึ่งช่วยถ่ายเทอิเล็กตรอนในกระบวนการเผาผลาญอาหารและสร้างสารชีวโมเลกุลใหม่ ผลพลอยได้คือ NADH และ NADPH ที่สามารถให้ H+ เพื่อต้านอนุมูลอิสระ
NAD+ ยังจำเป็นต่อเอนไซม์ที่เกี่ยวกับการซ่อมแซมและคัดลอกยีน การควบคุมการแบ่งเซลล์ และการส่งสัญญาณให้แคลเซียมเคลื่อนเข้า-ออกจากเซลล์ในระบบต่าง ๆ เช่น เซลล์ประสาท กล้ามเนื้อ เบต้าเซลล์ของตับอ่อน และ T-lymphocytes
Nicotinic acid ในขนาดสูงสามารถลดคอเลสเตอรอลได้ แต่ไม่ลดอัตราการตาย และมีผลข้างเคียงหลายประการ จึงไม่เป็นที่นิยม
แหล่งของวิตามิน B3 ในธรรมชาติ
วิตามิน B3 พบมากในอาหารที่ให้พลังงานสูง เช่น เนื้อสัตว์ ตับ ปลา ธัญพืชไม่ขัดสี และถั่ว เนื่องจากอาหารเหล่านี้มีทั้งไนอะซินและทริปโตแฟนในสัดส่วนสมดุลกับพลังงาน
ไนอะซินดูดซึมได้ดีจากทางเดินอาหาร ส่วนเกินจะถูกเปลี่ยนที่ตับและขับออกทางปัสสาวะในรูป N1-methyl-nicotinamide และ N1-methyl-2-pyridone-5-carboxamide หากพบสารทั้งสองในปัสสาวะรวมกันมากกว่า 17.5 µmol/day แสดงว่าได้รับเพียงพอ หากน้อยกว่า 5.8 µmol/day แสดงว่าขาด
การปรุงอาหารโดยเทน้ำทิ้งอาจทำให้สูญเสียไนอะซิน เพราะเป็นวิตามินละลายน้ำ
ภาวะขาดวิตามิน B3
กลุ่มเสี่ยงได้แก่:
- ผู้มีปัญหาการดูดซึมอาหาร
- ผู้ติดสุรา
- ผู้ป่วยโรคเอดส์
- ผู้ที่บริโภคข้าวโพดเป็นหลัก
- ผู้ใช้ยาบางชนิด เช่น Isoniazid, Azathioprine, 5-FU, Sinemet
- ผู้ป่วยโรค Hartnup และ Carcinoid
ภาวะขาดไนอะซินเรียกว่า Pellagra มีอาการหลัก 3D:
- Dermatitis & mucositis: ผิวหนังไวต่อแสง เป็นผื่นแดงตกสะเก็ด ริมฝีปากแห้ง เจ็บลิ้น
- Diarrhea: เบื่ออาหาร ท้องเสีย คลื่นไส้
- Dementia: หงุดหงิด ซึมเศร้า ความจำเสื่อม เดินเซ
ในรายรุนแรงอาจพบหัวใจโต ซีด ขาบวม เหนื่อยง่าย และถึงขั้นเสียชีวิต (Death)
การวินิจฉัยใช้ประวัติ อาการ และการตรวจ
- N1-methyl-nicotinamide < 5.8 µmol/day
- Niacin number < 130
- Niacin index < 1
รักษาด้วย Nicotinamide ขนาด 300 mg/วัน แบ่ง 3 มื้อ เป็นเวลา 4 สัปดาห์ และควรเสริมวิตามินบีรวม
พิษของวิตามิน B3
ไม่มีรายงานพิษจากอาหาร แต่พบจากยา โดย:
Nicotinic acid: ขนาด ≥ 30 mg อาจทำให้หน้าแดง ร้อนวูบวาบ ใจสั่น เหงื่อออก รู้สึกเหมือนเป็นไข้ คลื่นไส้ ปวดท้อง ปวดกล้ามเนื้อ ความดันต่ำ ขนาดสูง (≥ 1000 mg) อาจลดคอเลสเตอรอลแต่เพิ่มความเสี่ยงต่อตับและหัวใจ
Nicotinamide: ขนาดสูงกว่า 500 mg อาจทำให้ท้องเสีย เกล็ดเลือดต่ำ หากเกิน 3000 mg/วัน มีพิษต่อตับ
พิษจากยาเด่นชัดเมื่อใช้ร่วมกับสุรา ยาลดไขมัน ยารักษาเบาหวาน ยาต้านเลือดแข็งตัว ยาไทรอยด์ ยาปฏิชีวนะบางชนิด และอาหารเสริมบางกลุ่ม
สรุป
- ไนอะซิน (วิตามิน B3) สำคัญต่อระบบเผาผลาญ พลังงาน และการซ่อมแซมเซลล์
- ร่างกายสามารถสร้างไนอะซินจากทริปโตแฟนได้เมื่อจำเป็น
- แหล่งสำคัญคืออาหารโปรตีนสูง เช่น เนื้อสัตว์ ตับ และธัญพืชไม่ขัดสี
- การขาดจะเกิดโรคหนังกระ (Pellagra) มีอาการทางผิวหนัง ลำไส้ และสมอง
- พิษพบเฉพาะจากการใช้ยาในขนาดสูง โดยเฉพาะ Nicotinic acid
บรรณานุกรม
- "Niacin (nicotinic acid)." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา British Nutrition Foundation. (10 มีนาคม 2563).
- "Nutrition Requirements." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา British Nutrition Foundation. (30 มกราคม 2563).
- "Unit Conversions." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา USDA. (1 กุมภาพันธ์ 2563).
- "Thai RDI." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา กระทรวงสาธารณสุข. (1 กุมภาพันธ์ 2563).
- "Niacin." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา NIH. (3 กุมภาพันธ์ 2563).
- "Niacin." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Wikipedia. (27 กุมภาพันธ์ 2563).
- "vitamin B3 - niacin." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา whfoods.org. (27 กุมภาพันธ์ 2563).
- "Niacin." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Oregon State University. (27 กุมภาพันธ์ 2563).
- "Niacin Deficiency." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Merck Manual. (27 กุมภาพันธ์ 2563).
- "Pellagra." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Wikipedia. (27 กุมภาพันธ์ 2563).
- "Niacin Toxicity." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Merck Manual. (27 กุมภาพันธ์ 2563).
- Daisy Whitbread. 2019. "Top 10 Foods Highest in Vitamin B3." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา MYFOODDATA. (3 กุมภาพันธ์ 2563).