วัคซีนอีโบลา (Ebola Vaccine)

ไวรัสอีโบลาเป็นไวรัสชนิด RNA สายเดี่ยวขั้วลบ อยู่ในตระกูล Filoviridae ลักษณะคล้ายท่อยาวขด มักพบในค้างคาวผลไม้ซึ่งเป็นพาหะหลักของโรค การติดเชื้อเกิดจากการสัมผัสกับของเหลวจากร่างกายของผู้ป่วย เช่น น้ำลาย อุจจาระ อาเจียน เหงื่อ น้ำนม น้ำอสุจิ น้ำในช่องคลอด หรือสิ่งของที่ปนเปื้อนของเหลวเหล่านี้ ไม่แพร่กระจายทางอากาศเหมือนไวรัสอื่น ระยะฟักตัวเฉลี่ย 4-10 วัน

เชื้อไวรัสนี้ก่อให้เกิดโรคไข้เลือดออกอีโบลา (Ebola hemorrhagic fever) ซึ่งจะทำลายระบบภูมิคุ้มกัน ระบบการแข็งตัวของเลือด และอวัยวะต่าง ๆ ทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตภายใน 6-16 วัน โดยมีอัตราการเสียชีวิตสูงถึง 90% องค์การอนามัยโลกจึงจัดให้เป็นเชื้ออันตรายร้ายแรง และยังมีความกังวลว่าอาจถูกนำมาใช้เป็นอาวุธชีวภาพได้

การระบาดครั้งแรกเกิดขึ้นในปี ค.ศ. 1976 บริเวณใกล้แม่น้ำอีโบลาในประเทศซูดานและซาอีร์ (ปัจจุบันคือคองโก) นับแต่นั้นมีการระบาดมากกว่า 20 ครั้งในคนและสัตว์ โดยการระบาดที่รุนแรงที่สุดเกิดในแอฟริกาตะวันตกระหว่างปี ค.ศ. 2014–2016 มีผู้เสียชีวิตมากกว่า 11,000 คน เนื่องจากขณะนั้นยังไม่มียารักษาเฉพาะ วัคซีนจึงเป็นเครื่องมือสำคัญในการควบคุมการระบาด

📖   ประวัติการพัฒนาวัคซีน

การพัฒนาวัคซีนอีโบลาเริ่มขึ้นตั้งแต่ปี ค.ศ. 1980 โดยกระทรวงกลาโหมของรัสเซีย ซึ่งใช้ไวรัสสายพันธุ์ Zaire ที่ตายแล้ว แม้จะได้ผลในหนูตะเภาถึง 100% แต่ไม่ปลอดภัยในสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนม

ในช่วงต้นทศวรรษ 2000 เทคโนโลยีพันธุวิศวกรรมถูกนำมาใช้ในการพัฒนา เช่น วัคซีน DNA, viral vector และ recombinant protein จนกระทั่งในปี ค.ศ. 2019 วัคซีน rVSV-ZEBOV ของบริษัท MERCK ได้รับการอนุมัติจาก WHO และ FDA สหรัฐฯ โดยใช้ไวรัสชนิดอ่อนของสัตว์ (vesicular stomatitis virus: VSV) ที่ใส่ยีนเปลือกของไวรัสอีโบลา วางจำหน่ายในชื่อ Ervebo®

วัคซีน Ervebo เหมาะสำหรับผู้ที่มีอายุ 18 ปีขึ้นไป ฉีดเข้ากล้ามเนื้อเพียงเข็มเดียว สร้างภูมิคุ้มกันภายใน 10 วัน และมีประสิทธิภาพป้องกันโรคได้ถึง 84%

ในปี ค.ศ. 2020 วัคซีนอีกชุดหนึ่งจากบริษัท Johnson & Johnson คือ Ad26.ZEBOV/MVA-BN-Filo ซึ่งใช้ชื่อทางการค้าว่า Zabdeno® และ Mvabea® ได้รับการรับรองให้ใช้ในสหภาพยุโรป เป็นวัคซีนแบบสองเข็มต่างชนิด ฉีดเข็มแรกด้วย Ad26.ZEBOV และอีกเข็มหลังจากนั้น 8 สัปดาห์ด้วย MVA-BN-Filo

ยังมีวัคซีนชนิดอื่นอยู่ในระหว่างการวิจัยและพัฒนา เพื่อให้ครอบคลุมสายพันธุ์อื่นของอีโบลา และสามารถใช้งานในเด็กได้ในอนาคต



🏥   การใช้ในประเทศไทย

ประเทศไทยยังไม่มีการระบาดของไวรัสอีโบลา จึงไม่มีการใช้วัคซีนอย่างเป็นทางการ อย่างไรก็ตาม หากมีบุคลากรทางการแพทย์ที่ต้องเดินทางไปช่วยเหลือในพื้นที่ระบาด หรือผู้ที่สัมผัสใกล้ชิดกับผู้ติดเชื้อในพื้นที่เสี่ยง ควรได้รับวัคซีนทั้งก่อนและหลังสัมผัส

❌   ใครบ้างที่ไม่ควรฉีด?

Ervebo® เป็นวัคซีนชนิดเชื้อเป็นที่ตัดต่อพันธุกรรม (live-attenuated recombinant vaccine) อาจไม่เหมาะสำหรับบุคคลต่อไปนี้:

  • ผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่องอย่างรุนแรง
  • หญิงตั้งครรภ์ (ยกเว้นมีความเสี่ยงสูงมาก)

ควรหลีกเลี่ยงการตั้งครรภ์อย่างน้อย 2 เดือนหลังการฉีดวัคซีน และงดบริจาคเลือดอย่างน้อย 6 สัปดาห์หลังการฉีด

ส่วนวัคซีน Zabdeno®/Mvabea® เป็น viral vector vaccine ที่ยังไม่มีข้อมูลรับรองความปลอดภัยในหญิงตั้งครรภ์และผู้มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง

⚠️   ผลข้างเคียงที่อาจพบ

ผลข้างเคียงที่พบได้บ่อยและไม่รุนแรง ได้แก่ มีไข้ ปวดศีรษะ ปวดกล้ามเนื้อ อ่อนเพลีย ปวดข้อ ปวดบริเวณที่ฉีด หนาวสั่น หรือมีผื่น

ในบางกรณีที่พบได้น้อยมาก อาจเกิดอาการแพ้รุนแรง (anaphylaxis) หรือปฏิกิริยาเกี่ยวกับระบบประสาท เช่น ชัก หรืออาการคล้ายไข้เลือดออกในสมอง

📌   สรุป

ไวรัสอีโบลาเป็นเชื้ออันตรายที่มีอัตราการเสียชีวิตสูง การพัฒนาวัคซีนเริ่มต้นตั้งแต่ปี 1980 และมีความก้าวหน้าจนสามารถผลิตวัคซีนที่มีประสิทธิภาพสูง เช่น Ervebo และ Zabdeno/Mvabea ซึ่งได้รับการอนุมัติให้ใช้ในบางพื้นที่แล้ว แม้ประเทศไทยยังไม่มีการใช้วัคซีนอย่างเป็นทางการ แต่บุคลากรที่ต้องเดินทางไปพื้นที่เสี่ยงควรได้รับวัคซีนเพื่อความปลอดภัย


บรรณานุกรม

  1. IV Dolzhikova, et al. 2017. "Virus-Vectored Ebola Vaccines." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Acta Naturae. 2017 Jul-Sep;9(3):4–11 (12 กรกฎาคม 2568).
  2. "Ebola virus disease: Vaccines." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา WHO. (12 กรกฎาคม 2568).
  3. "Ebola vaccine ." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Wikipedia. (12 กรกฎาคม 2568).
  4. กมลวิช เลาประสพวัฒนา. "วัคซีนป้องกันโรคติดเชื้ออีโบลา." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา สมาคมโรคติดเชื้อในเด็กแห่งประเทศไทย. (12 กรกฎาคม 2568).
  5. Margot L. Savoy and Eva M. Vivian. "Ebola Vaccine ." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา MSD Manual. (12 กรกฎาคม 2568).
  6. "Ebola Virus Disease." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา History of Vaccines. (12 กรกฎาคม 2568).
  7. "Sudan Ebolavirus." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Sabin Vaccine Institute. (12 กรกฎาคม 2568).
  8. "Ebola Virus Disease." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Cleveland Clinic. (12 กรกฎาคม 2568).