วัคซีน Provenge (Sipuleucel‑T)

Provenge หรือชื่อสามัญว่า Sipuleucel‑T เป็นวัคซีนภูมิคุ้มกันบำบัด (immunotherapy vaccine) สำหรับผู้ป่วยมะเร็งต่อมลูกหมากชนิดลุกลามและไม่ตอบสนองต่อฮอร์โมน (metastatic castrate‑resistant prostate cancer หรือ mCRPC) โดยวัคซีนนี้ทำหน้าที่กระตุ้นระบบภูมิคุ้มกันของผู้ป่วยให้สามารถจำแนกและทำลายเซลล์มะเร็งได้อย่างเฉพาะเจาะจง

📖   ประวัติการพัฒนาวัคซีน

Provenge ถูกพัฒนาโดยบริษัท Dendreon Corporation ในช่วงทศวรรษ 1990 และเริ่มเข้าสู่การทดลองในมนุษย์ในช่วงต้นทศวรรษ 2000 หลังแสดงให้เห็นถึงความปลอดภัยและความสามารถในการยืดอายุผู้ป่วยได้เฉลี่ยประมาณ 4 เดือน Provenge ได้รับการอนุมัติจากองค์การอาหารและยาแห่งสหรัฐอเมริกา (FDA) ในปี 2010 และจาก European Medicines Agency (EMA) ในปี 2013 ถือเป็นวัคซีนภูมิคุ้มกันบำบัดตัวแรกที่ได้รับการรับรองให้ใช้กับผู้ป่วยมะเร็งต่อมลูกหมากที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษาด้วยฮอร์โมน

🏥   การใช้ในประเทศไทย

ปัจจุบัน Provenge ยังไม่มีการนำมาใช้รักษาในประเทศไทยอย่างเป็นทางการ เนื่องจากมีค่าใช้จ่ายสูงมาก อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยบางรายอาจสามารถนำเข้ายาเป็นกรณีพิเศษ หรือเข้าร่วมในโครงการวิจัยบางประเภทที่เกี่ยวข้อง

💉   วิธีฉีด Provenge

  1. เก็บเซลล์ด้วย leukapheresis

    ประมาณ 3 วันก่อนการฉีด ทีมแพทย์จะเก็บเซลล์เม็ดเลือดขาวของผู้ป่วยผ่านกระบวนการ leukapheresis เพื่อแยกเซลล์ภูมิคุ้มกันชนิด APCs (antigen-presenting cells) ออกมา [2,3]

  2. กระตุ้นเซลล์ในห้องปฏิบัติการ

    เซลล์ที่เก็บได้จะถูกกระตุ้นร่วมกับโปรตีน “PA2024” ซึ่งประกอบด้วย PAP (antigen จากต่อมลูกหมาก) และ GM‑CSF เพื่อให้เซลล์เหล่านี้สามารถจดจำเซลล์มะเร็งได้ เป็นการผลิตวัคซีนแบบเฉพาะบุคคล [3]

  3. ฉีดกลับเข้าสู่ร่างกายทางหลอดเลือดดำ (IV infusion)

    หลังจากผ่านการกระตุ้นแล้วประมาณ 3 วัน เซลล์จะถูกนำกลับมาฉีดคืนเข้าสู่ร่างกายทางหลอดเลือด ใช้เวลาฉีดประมาณ 60 นาที ก่อนฉีดควรได้รับยาลดไข้และยาแก้แพ้ เช่น acetaminophen และ diphenhydramine เพื่อป้องกันปฏิกิริยาไม่พึงประสงค์ และควรสังเกตอาการหลังฉีดอีก 30–60 นาที [4]

  4. ทำทั้งหมด 3 ครั้ง ห่างกันประมาณ 2 สัปดาห์

    การรักษาครบคอร์สจะใช้เวลาประมาณ 4–6 สัปดาห์ [4]



👤   ใครที่เข้าเกณฑ์ใช้ได้?

Provenge เหมาะสำหรับผู้ป่วยมะเร็งต่อมลูกหมากที่:

  • อยู่ในระยะลุกลาม (metastatic) และไม่ตอบสนองต่อการบำบัดด้วยฮอร์โมน
  • ยังไม่มีอาการแทรกซ้อนรุนแรงหรือการทำลายของอวัยวะภายในมากนัก
  • มีสุขภาพโดยรวมแข็งแรง สามารถเดินทางไปโรงพยาบาลตามกำหนดได้ เนื่องจากหากพลาดนัด วัคซีนที่เตรียมไว้จะหมดอายุและต้องเริ่มกระบวนการใหม่

Provenge สามารถใช้เดี่ยวๆ ได้โดยไม่จำเป็นต้องใช้ร่วมกับเคมีบำบัดหรือการฉายรังสีในระยะเริ่มต้น ทั้งนี้ แพทย์อาจพิจารณาเสริมการรักษาอื่นในภายหลังตามการตอบสนองของผู้ป่วย

📊   ประสิทธิผลของวัคซีน

จากผลการศึกษาแบบสุ่ม (randomized clinical trials) พบว่า Provenge สามารถ:

  • เพิ่มอายุเฉลี่ยของผู้ป่วยได้ประมาณ 4.1 เดือน เมื่อเทียบกับกลุ่มควบคุม
  • ลดความเสี่ยงในการเสียชีวิตลงประมาณ 22–25%
  • ผู้ป่วยบางรายอาจมีการตอบสนองต่อการรักษาในระยะยาว แม้ไม่ใช่ทุกรายจะเห็นผลชัดเจนในด้านการลดขนาดก้อนมะเร็ง

แม้ประสิทธิภาพโดยรวมอาจดูน้อยกว่าเคมีบำบัด แต่ Provenge ถือเป็นอีกหนึ่งทางเลือกใหม่ โดยเฉพาะในผู้ที่ไม่สามารถทนต่อผลข้างเคียงของการรักษาแบบเดิมได้

⚠️   ผลข้างเคียงที่อาจพบ

อาการข้างเคียงที่พบบ่อย ได้แก่ ไข้ หนาวสั่น อ่อนเพลีย ปวดหลัง คลื่นไส้ ปวดศีรษะ และข้ออักเสบ ซึ่งส่วนใหญ่มีความรุนแรงต่ำและหายได้เองภายในระยะเวลาไม่นาน

ส่วนอาการข้างเคียงที่รุนแรง เช่น ปฏิกิริยาจากการให้ยา (infusion reaction) และภาวะหลอดเลือดสมอง (stroke) พบในประมาณ 3.5% ของผู้ที่ได้รับ Provenge เทียบกับ 2.6% ในกลุ่มควบคุม

📌   สรุป

Provenge เป็นวัคซีนภูมิคุ้มกันบำบัดชนิดแรกที่ได้รับการอนุมัติให้ใช้รักษามะเร็งต่อมลูกหมากที่ลุกลามและไม่ตอบสนองต่อฮอร์โมน แม้ไม่ได้มีผลชัดเจนในการลดขนาดของเนื้องอก แต่สามารถช่วยยืดอายุและมีผลข้างเคียงน้อยเมื่อเทียบกับเคมีบำบัด จึงเป็นทางเลือกที่เหมาะสมในกลุ่มผู้ป่วยที่ต้องการแนวทางการรักษาที่ไม่รุนแรงในช่วงเริ่มต้นของการลุกลาม


บรรณานุกรม

  1. "Sipuleucel-T ." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Wikipedia. (13 กรกฎาคม 2568).
  2. Andrew McConaghie. 2014. "Prostate cancer immunotherapy Provenge rejected by NICE." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา pharmaphorum.com. (13 กรกฎาคม 2568).
  3. "What Is Sipuleucel-T and How Does It Work? ." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Biology Insights. (13 กรกฎาคม 2568).
  4. "FDA Approves a Cellular Immunotherapy for Men with Advanced Prostate Cancer." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา คลังข้อมูลยา มหาวิทยาลัยมหิดล. (13 กรกฎาคม 2568).
  5. Ed Weber. 2022. "PCa Commentary #167 – PROVENGE – AN UPDATE: What Has Been Learned Since FDA Approval in 2010?" [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา prostatecancerfree.org. (13 กรกฎาคม 2568).
  6. "Provenge (Sipuleucel-T)." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Immuno-Oncology News. (13 กรกฎาคม 2568).