ท้องอืดท้องเฟ้อ (Dyspepsia)

อาการท้องอืด ท้องเฟ้อ แน่นท้องหลังรับประทาน อิ่มเร็ว มีลมในท้อง เรอบ่อย อาหารไม่ย่อย หรือแสบร้อนลิ้นปี่ เป็นกลุ่มอาการของทางเดินอาหารส่วนบนที่เรียกรวมกันว่า “dyspepsia” หรือ “อาการอาหารไม่ย่อย” ซึ่งพบได้บ่อยในประชากรเมือง คิดเป็นประมาณร้อยละ 10–30 ของประชากรทั้งหมด โดยส่วนใหญ่อาการจะเป็น ๆ หาย ๆ และมักทำให้ผู้ป่วยต้องไปพบแพทย์ ซึ่งมักได้รับการรักษาด้วยยาลดกรดหรือยารักษาโรคกระเพาะเพียงระยะสั้น 1–2 สัปดาห์

สาเหตุหลักของอาการเหล่านี้มักเกิดจาก โรคกระเพาะอาหารแปรปรวน (Functional dyspepsia) ซึ่งเป็นภาวะที่ตรวจไม่พบความผิดปกติใด ๆ ทั้งจากการตรวจร่างกาย ตรวจเลือด เอกซเรย์ หรือส่องกล้องทางเดินอาหาร ส่วนสาเหตุอื่น ๆ เช่น แผลในกระเพาะ ภาวะกรดไหลย้อน นิ่วในถุงน้ำดี หรือมะเร็งทางเดินอาหาร มักมีค่าใช้จ่ายในการตรวจสูง ดังนั้น สมาคมแพทย์ระบบทางเดินอาหารในหลายประเทศจึงแนะนำให้ตรวจเพิ่มเติมเฉพาะผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยงเท่านั้น

ปัจจัยเสี่ยงที่ควรตรวจเพิ่ม

หากมีปัจจัยเสี่ยงข้างต้น ควรแจ้งแพทย์เพื่อพิจารณาตรวจเลือดดูการทำงานของตับ หรืออัลตราซาวด์ช่องท้องเพื่อตรวจหานิ่วและมะเร็งในตับและทางเดินน้ำดี ปัจจุบันนิ่วในถุงน้ำดีที่ไม่ก่อให้เกิดการอักเสบ ไม่จำเป็นต้องผ่าตัด แต่อาจปรับพฤติกรรมการกิน เช่น ลดอาหารมัน เพิ่มผักและธัญพืชแทน

ผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยงดังกล่าวควรแจ้งแพทย์เพื่อพิจารณาการส่องกล้องทางเดินอาหาร แผลในกระเพาะอาหารและกรดไหลย้อนสามารถรักษาได้ง่าย แต่หากไม่ปรับพฤติกรรมก็อาจกลับมาเป็นซ้ำได้

เกณฑ์วินิจฉัยโรคกระเพาะอาหารแปรปรวน

มูลนิธิโรม (Rome Foundation) ได้กำหนดเกณฑ์วินิจฉัย โรคกระเพาะอาหารแปรปรวน (Rome IV criteria) โดยไม่จำเป็นต้องตรวจเพิ่มเติม หากมีอาการใดอาการหนึ่งต่อไปนี้ อย่างน้อย 3 วันต่อสัปดาห์ ในช่วง 3 เดือนที่ผ่านมา และ เริ่มมีอาการภายใน 6 เดือนก่อนหน้า

• จุกแน่นหลังมื้ออาหาร
• อิ่มเร็วกว่าปกติ
• ปวดบริเวณลิ้นปี่
• แสบร้อนบริเวณลิ้นปี่

หากไม่มีสัญญาณอันตรายหรือปัจจัยเสี่ยงที่ต้องตรวจเพิ่มเติม แพทย์สามารถให้ยาบรรเทาอาการได้ทันที หากอาการไม่ดีขึ้นหรือกลับมาเป็นซ้ำ จึงค่อยพิจารณาส่องกล้องทางเดินอาหารและตรวจหาเชื้อ Helicobacter pylori

หากตรวจทุกอย่างแล้วไม่พบความผิดปกติก็จะจัดเป็นโรคกระเพาะอาหารแปรปรวนโดยสมบูรณ์ ผู้ที่เป็นโรคนี้อาจมีโรคลำไส้แปรปรวน (Irritable bowel syndrome) หรือภาวะกรดไหลย้อนร่วมด้วยในบางครั้งก็ได้ การรักษาอาจใช้ยาลดกรด ยาขับลม ยากระตุ้นการบีบตัวของกระเพาะ (Prokinetics) หรือยาสมุนไพรแก้ท้องอืดท้องเฟ้อ เวลาที่มีอาการ

สรุป

อาการท้องอืดท้องเฟ้อส่วนใหญ่เกิดจากโรคกระเพาะอาหารแปรปรวน ซึ่งไม่อันตรายและมักเกี่ยวข้องกับพฤติกรรมการกิน การใช้ชีวิต และความเครียด การตรวจเพิ่มเติมจำเป็นเฉพาะผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยงต่อโรคอันตราย เช่น แผลในกระเพาะ มะเร็ง หรือนิ่วในถุงน้ำดี การดูแลตนเองโดยรับประทานอาหารให้ตรงเวลา ลดอาหารมัน อาหารรสจัด งดบุหรี่และแอลกอฮอล์ รวมถึงจัดการความเครียด จะช่วยให้อาการดีขึ้นและลดโอกาสกลับมาเป็นซ้ำได้