อุจจาระผิดปกติ (Abnormal stool)

โดยปกติแล้ว คนเราควรถ่ายอุจจาระทุกวัน โดยเฉพาะในตอนเช้า หากถ่ายน้อยกว่า 3 ครั้งต่อสัปดาห์ ถือว่าเริ่มมีภาวะท้องผูก ในทางตรงกันข้าม หากถ่ายมากกว่า 3 ครั้งต่อวัน จะถือว่าเริ่มมีอาการท้องเสีย

อุจจาระปกติจะมีสีน้ำตาล เนื่องจากน้ำดีผสมอยู่ หากค้างอยู่ในลำไส้นาน สีจะเข้มขึ้นตามเวลา ลักษณะของอุจจาระสามารถแบ่งออกได้เป็น 7 ระดับตาม Bristol Stool Chart โดย

• ขั้นที่ 1–2 เป็นอุจจาระแข็ง ลักษณะท้องผูก
• ขั้นที่ 6–7 เป็นอุจจาระเหลวหรือเป็นน้ำ ซึ่งมักพบในภาวะท้องเสีย
• ระบบขับถ่ายที่ดีควรมีอุจจาระลักษณะขั้นที่ 3–5 โดยเฉพาะขั้นที่ 4 ซึ่งเป็นลักษณะดีที่สุด

อุจจาระที่ดีจะถูกขับออกมาได้เองโดยไม่ต้องเบ่งมาก ไม่มีเศษอุจจาระติดก้น ไม่ต้องเช็ดหลายครั้ง และไม่มีมูก เลือด หรือคราบไขมันลอยน้ำปะปน

ในทารกแรกเกิด อุจจาระจะมีสีเขียวคล้ำและมีลักษณะเหลว ซึ่งถือว่าปกติ เมื่อเริ่มกินนม อุจจาระจะเปลี่ยนเป็นสีเหลือง และจะเริ่มเป็นก้อนมากขึ้นเมื่ออายุประมาณ 2–6 เดือน

ลักษณะอุจจาระที่ผิดปกติซึ่งควรรีบพบแพทย์

1. อุจจาระสีดำเข้ม เหนียวและมีกลิ่นเหม็นคล้ายยางมะตอย เรียกว่า melena ซึ่งแสดงถึงการมีเลือดออกในทางเดินอาหารส่วนบน (ถ้าอุจจาระสีดำแบบนี้แต่เป็นก้อนมักเกิดจากการรับประทานยาที่มีธาตุเหล็ก หรืออาหารที่มีเลือด เช่น ลาบดิบ) หากแน่ใจว่าไม่ได้รับประทานยาที่มีธาตุเหล็ก หรืออาหารที่มีเลือด ควรรีบไปตรวจก่อนที่จะเป็นมากเกินไป

2. อุจจาระมีเลือดปน อาจเป็นลักษณะเละ หรือมีแต่น้ำเลือด สื่อถึงเลือดออกในทางเดินอาหารส่วนล่าง เช่น ลำไส้อักเสบ การติดเชื้อในลำไส้ โรคบิด (มีตัวหรือไม่มีตัว) หรือภาวะลำไส้ขาดเลือด โดยเฉพาะในทารกถือว่าอันตรายมาก ต้องรีบพบแพทย์ทันที

3. อุจจาระสีซีด เทา หรือเหมือนขี้เถ้า มักเกิดจากการที่ไม่มีน้ำดีไหลมาผสม อาจเป็นสัญญาณของโรคตับอักเสบ ตับแข็ง นิ่วในท่อน้ำดี ตับอ่อนอักเสบ หรือเนื้องอกที่กดท่อน้ำดี ทำให้น้ำดีไหลออกมาไม่ได้ ผู้ป่วยมักมีอาการตาเหลือง ตัวเหลืองร่วมด้วย

4. อุจจาระสีเหลืองเหลว มักเกิดจากอาการท้องร่วงทั่วไป แต่หากเป็นเรื้อรัง อาจเกิดจากการติดเชื้อ Giardia lamblia (โรคไกอาร์ดิเอสิส) หากมีคราบมันลอยน้ำปะปน แสดงว่าร่างกายดูดซึมไขมันไม่ได้ เช่น ในโรคตับอ่อนอักเสบ หรือภาวะแพ้อาหารบางชนิด

5. อุจจาระใสเหมือนน้ำซาวข้าว ไม่มีเศษกากอาหาร เป็นลักษณะเฉพาะของ อหิวาตกโรค ผู้ป่วยจะสูญเสียน้ำอย่างรวดเร็ว มีอาการอ่อนเพลีย ตาโหล มือเท้าเย็น ต้องรีบนำส่งโรงพยาบาลทันที

สรุป

อุจจาระเป็นสัญญาณสำคัญที่สะท้อนสุขภาพของระบบทางเดินอาหาร ลักษณะ สี และความถี่ในการขับถ่ายสามารถบ่งชี้ถึงความผิดปกติภายในได้ หากมีอุจจาระผิดสี มีเลือดปน หรือถ่ายบ่อย/น้อยเกินไป ควรรีบปรึกษาแพทย์เพื่อหาสาเหตุที่แท้จริง การสังเกตอุจจาระเป็นประจำช่วยให้สามารถป้องกันและรักษาโรคในระยะเริ่มต้นได้อย่างทันท่วงที