ตกขาวผิดปกติ (Abnormal vaginal discharge)

ตกขาว หรือระดูขาว (Leukorrhea) หมายถึง สิ่งที่ถูกขับออกจากช่องคลอดซึ่งไม่ใช่เลือด อาจมีสีขาว เทา เหลือง เขียว หรือใสก็ได้ ไม่จำเป็นต้องเป็นสีขาวสะอาดเสมอไป

อาการตกขาวแบ่งเป็น 2 กลุ่มใหญ่ ๆ คือ

• ตกขาวปกติ (Physiologic vaginal discharge) เป็นส่วนผสมของของเหลวจากท่อนำไข่ มดลูก ช่องคลอด และสารคัดหลั่งจากต่อมไขมัน ต่อมเหงื่อ ต่อมบาร์โธลิน (Bartholin’s glands) ต่อมสกีน (Skene’s glands) ร่วมกับการย่อยสลายของแบคทีเรียประจำถิ่นในแต่ละวัน


ตกขาวปกติมีลักษณะสีขาว ข้น เหนียว ไม่มีกลิ่น มีลักษณะเปลี่ยนไปตามรอบเดือน ถ้าช่วงก่อนและหลังมีระดูใหม่ ๆ จะค่อนข้างแห้ง สีขาวขุ่น หนา แล้วจะค่อย ๆ เหลวและใสขึ้น จนถึงช่วงกลางรอบเดือนที่มีการตกไข่ ลักษณะจะเหมือนกาวน้ำ จากนั้นก็จะค่อย ๆ ข้นและขุ่นขึ้น จนกระทั่งแห้ง หนา สีขาวเหมือนยางเมื่อใกล้จะมีระดูรอบใหม่

• ตกขาวผิดปกติ (Abnormal vaginal discharge) จะมีปริมาณมากกว่าปกติจนบางครั้งต้องใช้ผ้าอนามัย สีกลายเป็นเหลืองเขียวคล้ายหนอง หรือออกเทา ๆ หรือมีลักษณะเป็นฟอง และที่สำคัญคือ มีกลิ่นเหม็น

มักมีอาการร่วม เช่น คันหรือแสบช่องคลอด ปัสสาวะขัด หรือเจ็บขณะมีเพศสัมพันธ์ หากมีอาการปวดท้องน้อยหรือมีไข้ร่วมด้วย แสดงถึงการติดเชื้อที่รุนแรง

สาเหตุของอาการตกขาวผิดปกติ

เกือบทั้งหมดเกิดจากการติดเชื้อ ซึ่งแบ่งออกได้เป็น 3 กลุ่มสำคัญ คือ

1. Bacterial vaginosis (พบประมาณ 50 %)

เกิดจากการเจริญมากผิดปกติของแบคทีเรียชนิดไม่ใช้ออกซิเจน (anaerobe) และ Gardnerella vaginalis ในช่องคลอด โดยเชื่อว่าเกิดจากภาวะช่องคลอดเป็นด่างบ่อย จากการมีเพศสัมพันธ์หรือสวนล้างช่องคลอด ลักษณะเด่นคือ ตกขาวมีกลิ่นอับหรือกลิ่นคาวปลา กลิ่นมักแรงขึ้นหลังการร่วมเพศ เนื่องจากอสุจิมีฤทธิ์เป็นด่างทำให้เกิดการปลดปล่อยสาร amines ออกมา สีของตกขาวจะออกเทา ๆ เนื้อละเอียด เหลว คล้ายกาวแป้ง หรือบางครั้งเป็นฟอง ไม่คันหรือแสบช่องคลอด เมื่อตรวจชิ้นเนื้อจากช่องคลอดจะไม่พบว่ามีการอักเสบเกิดขึ้นเลย จึงเรียกภาวะนี้ว่า vaginosis แทน vaginitis

2. Trichomonas vaginitis (Trichomoniasis) (พบประมาณ 25 %)

เกิดจากเชื้อโปรโตซัวชนิดมีหางชื่อ Trichomonas vaginalis ซึ่งสามารถอยู่ในช่องคลอดและทางเดินปัสสาวะของทั้งหญิงและชาย และติดต่อทางเพศสัมพันธ์ได้ ผู้ชายมักไม่มีอาการและสามารถหายเองได้ภายใน 2 สัปดาห์ ส่วนในผู้หญิงอาจพบการติดเชื้อร่วมกับ Bacterial vaginosis ได้

อาการสำคัญคือ ตกขาวปริมาณมาก สีขาว เทา เหลือง หรือเขียว ลักษณะ เป็นฟองและมีกลิ่นเหม็น บางรายมีอาการคัน แสบ หรือระคายเคืองบริเวณปากช่องคลอด ปัสสาวะขัดได้ประมาณ 20% หากเป็นมากปากช่องคลอดจะบวมแดง

3. Candidiasis (พบประมาณ 25 %)

เกิดจากเชื้อรา Candida ซึ่งเป็นเชื้อประจำถิ่นในช่องคลอด ช่องปาก และลำไส้ เมื่อสมดุลแบคทีเรียเสีย เชื้อราจะเติบโตมากผิดปกติ ภาวะที่ส่งเสริมการเกิดโรค เช่น

• รับประทานยาปฏิชีวนะเป็นเวลานาน
• ตั้งครรภ์
• เป็นโรคเบาหวาน
• ใช้ยาคุมกำเนิดชนิดที่มีฮอร์โมนเอสโตรเจนสูง
• ใส่กางเกงในหนาแน่นหรืออับชื้น

อาการเด่นคือ คันและแสบร้อนบริเวณช่องคลอด โดยเฉพาะช่วงก่อนมีประจำเดือน มักทุเลาหลังหมดประจำเดือน ตกขาวมีลักษณะข้น สีขาวหรือขาวเหลือง คล้ายนมบูดหรือจับเป็นแผ่น มักไม่มีกลิ่น ปากช่องคลอดอาจบวมแดงและลอก บางรายอาจมีตุ่มน้ำเล็ก ๆ กระจายอยู่รอบบริเวณที่บวมแดง ปัสสาวะขัดและเจ็บเวลามีเพศสัมพันธ์ ในผู้ชายที่เป็นคู่นอนอาจมีผื่นแดงหรือคันบริเวณอวัยวะเพศ ซึ่งมักหายได้เองเมื่อรักษาความสะอาด

แนวทางการวินิจฉัย

หญิงที่มีอาการตกขาวผิดปกติควรแจ้งคู่สมรสหรือคู่นอนเพื่อเข้ารับการตรวจร่วมกัน การวินิจฉัยอาศัยประวัติ อาการ การตรวจร่างกาย และการตรวจภายใน โดยสูตินรีแพทย์จะสอดเครื่องมือเพื่อดูว่าตกขาวมาจากปากมดลูกหรือเฉพาะในช่องคลอด หากมาจากปากมดลูก อาจเป็นหนองในแท้ (Gonorrhea) หรือหนองในเทียม (Chlamydia) แต่หากอยู่เฉพาะช่องคลอดมักเป็นการติดเชื้อในระบบสืบพันธุ์ส่วนล่าง

ตัวอย่างตกขาวจะถูกนำไปตรวจในห้องปฏิบัติการ ซึ่งประกอบด้วย:

• การตรวจวัดค่า pH

• การดูสดด้วยกล้องจุลทรรศน์เพื่อหา Clue cells (เซลล์เยื่อบุที่มีแบคทีเรียมาเกาะอยู่จนไม่เห็นขอบเซลล์), เม็ดเลือดขาว และตัวเชื้อ
• ย้อมด้วย 10% KOH เพื่อหาเส้นใยของเชื้อรา
• ทดสอบกลิ่น (Whiff test หรือ Amine test) โดยหยด 10% KOH หากมีกลิ่นคาวปลา มักเป็น Bacterial vaginosis หรือ Trichomonas vaginalis

ในรายที่ตกขาวไหลจากปากมดลูก แพทย์จะย้อมสีแกรมเพื่อตรวจหาเชื้อ Gram-negative diplococci ซึ่งบ่งบอกถึงโรคหนองในแท้ หากไม่พบแต่มีเม็ดเลือดขาวชนิด PMN มากกว่า 30 ตัว/HPF จะสงสัยโรคหนองในเทียม จากนั้นจะส่งเพาะเชื้อซึ่งใช้เวลาประมาณ 2–3 วัน

ถ้าแพทย์มั่นใจว่าเป็นเพียงการติดเชื้อในช่องคลอด การเพาะเชื้ออาจไม่จำเป็น

แนวทางการรักษา

Bacterial vaginosis: ยาหลักที่ใช้คือ Metronidazole มีทั้งแบบรับประทาน แบบสอดช่องคลอด และแบบเจลทาช่องคลอด ขนาดและระยะเวลาควรใช้ตามที่แพทย์สั่ง ระหว่างที่ใช้ยานี้ไม่ควรดื่มเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ เพราะอาจทำให้มีอาการ disulfiram like reaction ได้ รายที่แพ้ยานี้อาจใช้ Clindamycin แทน

Trichomoniasis: ยาหลักยังคงเป็น Metronidazole แต่ควรใช้แบบรับประทาน และต้องรักษาคู่นอนด้วยแม้จะไม่มีอาการ มิเช่นนั้นจะกลับมาเป็นซ้ำใหม่ โรคนี้มักพบร่วมกับกามโรคอื่นที่อาจยังไม่แสดงอาการ ดังนั้นควรรับการตรวจหาเชื้อซิฟิลิส เอดส์ หนองในแท้ และหนองในเทียมด้วย

Candidiasis: ใช้ยากลุ่ม Azole เช่น Clotrimazole, Miconazole, Ketoconazole, Itraconazole, หรือ Fluconazole ยาบางชนิดมีทั้งแบบกิน สอด และทา บางชนิดมีแต่แบบกินเท่านั้น ขนาดยาและระยะเวลาที่ใช้แตกต่างกันตามชนิดของยา ควรให้แพทย์เป็นผู้สั่ง ไม่ควรซื้อยาใช้เอง

Cervicitis: อาจต้องตรวจอัลตราซาวด์เพิ่มเพื่อหาความผิดปกติภายในอุ้งเชิงกราน หากเป็นหนองในแท้ที่ไม่รุนแรงแพทย์อาจฉีดยาปฏิชีวนะให้ 1 เข็มแล้วให้ยาไปกินต่อ ส่วนหนองในเทียมให้เพียงยากิน แต่หากมีการอักเสบถึงอุ้งเชิงกรานอาจต้องเข้ารักษาในโรงพยาบาล

แนวทางการป้องกัน

• หลีกเลี่ยงการมีคู่นอนหลายคน
• ใช้ถุงยางอนามัยทุกครั้งเมื่อมีเพศสัมพันธ์
• ไม่ใช้ยาปฏิชีวนะโดยไม่จำเป็น
• ไม่สวนล้างช่องคลอด ล้างเฉพาะภายนอกเท่านั้น
• หลังถ่ายอุจจาระควรเช็ดจากหน้าไปหลัง เพื่อป้องกันการปนเปื้อนเชื้อจากทวารหนัก
• ไม่ใส่กางเกงในที่อับชื้นหรือรัดแน่นเกินไป

สรุป

ตกขาวเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นได้ตามปกติของสตรี แต่หากมีลักษณะผิดปกติ เช่น มีกลิ่น สีเปลี่ยน หรือมีอาการคัน แสบ และปวดร่วมด้วย ควรรีบไปพบแพทย์เพื่อหาสาเหตุและรับการรักษาที่เหมาะสม การดูแลสุขอนามัยส่วนตัวอย่างถูกวิธี หลีกเลี่ยงการสวนล้างช่องคลอด และป้องกันการติดเชื้อทางเพศสัมพันธ์ จะช่วยลดโอกาสเกิดตกขาวผิดปกติได้อย่างมาก