โรคตับอักเสบจากภูมิคุ้มกัน (Autoimmune Hepatitis, AIH)

โรคตับอักเสบจากภูมิคุ้มกัน (AIH) เป็นโรคตับอักเสบเรื้อรังชนิดหนึ่งที่พบไม่บ่อยนัก โดยมีอุบัติการณ์ประมาณ 1–2 รายต่อประชากร 100,000 คนต่อปี พบได้ในทุกช่วงอายุ แต่พบบ่อยใน เพศหญิงมากกว่าเพศชาย (ประมาณ 3–4 เท่า) และมักเกิดในช่วงวัยหนุ่มสาวหรือวัยกลางคน อย่างไรก็ตาม เด็กและผู้สูงอายุก็สามารถเป็นได้เช่นกัน

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยง

สาเหตุของโรคนี้ยังไม่ทราบแน่ชัด แต่เชื่อว่าเกิดจาก ความผิดปกติของระบบภูมิคุ้มกัน ที่ทำให้ร่างกายสร้างแอนติบอดีมาทำลายเซลล์ตับของตนเอง ส่งผลให้เกิดการอักเสบเรื้อรังและตับถูกทำลายไปทีละน้อย

ปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ได้แก่

• กรรมพันธุ์ – ความสัมพันธ์กับยีน HLA-DR3, HLA-DR4
• เพศหญิง – พบได้บ่อยกว่าชัดเจน
• การติดเชื้อไวรัสบางชนิด เช่น Epstein-Barr virus, hepatitis viruses
• การใช้ยาบางชนิด เช่น minocycline, nitrofurantoin
• ภาวะภูมิคุ้มกันไวเกินหรือโรคภูมิคุ้มกันอื่น เช่น โรคไทรอยด์อักเสบจากภูมิคุ้มกัน หรือโรค SLE

อาการและอาการแสดง

ผู้ป่วยอาจมีอาการได้ตั้งแต่ไม่รุนแรงจนถึงรุนแรงเฉียบพลัน อาการที่พบบ่อย ได้แก่

• อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย
• เบื่ออาหาร คลื่นไส้ น้ำหนักลด
• ปวดชายโครงขวา
• ดีซ่าน (ตาเหลือง ตัวเหลือง)
• ตับโต หรือม้ามโต
• ในรายเรื้อรังอาจมีอาการของโรคตับแข็ง เช่น ท้องมาน หรือเลือดออกง่าย

การวินิจฉัย

การวินิจฉัยโรคตับอักเสบจากภูมิคุ้มกันอาศัยข้อมูลจากประวัติ ตรวจร่างกาย การตรวจเลือด และการตรวจชิ้นเนื้อตับ โดยต้องแยกจากโรคตับอักเสบชนิดอื่น เช่น ตับอักเสบจากไวรัส แอลกอฮอล์ หรือยา

การตรวจทางห้องปฏิบัติการ

• ระดับเอนไซม์ตับ (AST, ALT) สูง
• ค่าแอนติบอดีที่พบ เช่น ANA (antinuclear antibody), SMA (anti–smooth muscle antibody), LKM-1 antibody
• ระดับ IgG ในเลือดสูงกว่าปกติ
• ผลตรวจชิ้นเนื้อตับแสดงการอักเสบและการแทรกซึมของเซลล์พลาสมา (interface hepatitis)

การวินิจฉัยแยกโรค

โรคที่ต้องแยกจาก AIH	ลักษณะเฉพาะ	การตรวจยืนยัน
ตับอักเสบจากไวรัส (A, B, C, E)	มีประวัติเสี่ยงและผลตรวจไวรัสบวก	ตรวจ viral marker เช่น HBsAg, anti-HCV
ตับอักเสบจากแอลกอฮอล์	ประวัติดื่มแอลกอฮอล์เรื้อรัง, มีค่า AST สูงกว่า ALT	ประวัติและผลเลือดทางชีวเคมี
ตับอักเสบจากยา (Drug-induced hepatitis)	เกิดภายหลังใช้ยา, ดีขึ้นหลังหยุดยา	ประวัติการใช้ยา, ตัดสาเหตุอื่นออก
Primary biliary cholangitis (PBC)	มักพบในหญิงวัยกลางคน, คัน, มี AMA positive	ตรวจ anti-mitochondrial antibody (AMA)
Primary sclerosing cholangitis (PSC)	มักพบร่วมกับโรคลำไส้อักเสบ (IBD)	MRCP/ERCP พบการตีบและขยายของท่อน้ำดี

การรักษา

เป้าหมายของการรักษาคือการลดการอักเสบของตับและป้องกันการเกิดตับแข็ง โดยการใช้ยาเพื่อกดภูมิคุ้มกัน ดังนี้

• Prednisone (ยากลุ่มสเตียรอยด์) – เป็นยาหลักที่ใช้ในช่วงเริ่มต้น
• Azathioprine – ใช้ร่วมเพื่อลดขนาดสเตียรอยด์และคงผลการรักษา
• ในบางรายอาจใช้ยาอื่น เช่น mycophenolate mofetil หรือ budesonide
• ในรายที่ตับถูกทำลายรุนแรงจนเกิดภาวะตับวาย อาจพิจารณาการปลูกถ่ายตับ

ผู้ป่วยส่วนใหญ่ตอบสนองต่อการรักษาดี โดยเอนไซม์ตับกลับสู่ปกติภายใน 6–12 เดือน แต่จำเป็นต้องติดตามอย่างต่อเนื่อง เพราะโรคสามารถกลับมาเป็นซ้ำได้เมื่อหยุดยาเร็วเกินไป

พยากรณ์โรค

หากได้รับการรักษาอย่างถูกต้อง ผู้ป่วยประมาณ 70–80% สามารถควบคุมโรคได้ดีและมีอายุยืนยาวใกล้เคียงปกติ แต่หากไม่ได้รับการรักษา โรคจะดำเนินไปจนเกิดตับแข็งและภาวะตับวาย ซึ่งอาจเป็นอันตรายถึงชีวิตได้

การป้องกัน

ปัจจุบันยังไม่มีวิธีป้องกันเฉพาะสำหรับโรคตับอักเสบจากภูมิคุ้มกัน แต่การตรวจพบและรักษาแต่เนิ่น ๆ สามารถป้องกันการเกิดตับแข็งได้ นอกจากนี้ควรหลีกเลี่ยงแอลกอฮอล์ ยาที่เป็นพิษต่อตับ และควบคุมโรคภูมิคุ้มกันอื่น ๆ ที่เป็นร่วมด้วย

สรุป

โรคตับอักเสบจากภูมิคุ้มกัน (Autoimmune Hepatitis) เป็นโรคเรื้อรังที่ระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายทำลายเซลล์ตับตนเอง แม้ไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่สามารถควบคุมได้อย่างมีประสิทธิภาพด้วยยากดภูมิคุ้มกัน หากได้รับการวินิจฉัยเร็วและรักษาต่อเนื่อง ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะมีคุณภาพชีวิตและอายุขัยใกล้เคียงคนปกติ