ผมร่วง (Alopecia)

ผมร่วง (Alopecia) เป็นภาวะที่พบได้บ่อยในเวชปฏิบัติทางผิวหนัง ครอบคลุมตั้งแต่การหลุดร่วงของเส้นผมมากกว่าปกติไปจนถึงการสูญเสียเส้นผมอย่างถาวร ภาวะดังกล่าวอาจส่งผลต่อหนังศีรษะหรือบริเวณที่มีขนทั่วร่างกาย และมีผลกระทบทั้งด้านร่างกาย จิตใจ และคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย บทความนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อทบทวนสาเหตุ ลักษณะทางคลินิก การวินิจฉัย การรักษา และการป้องกันภาวะผมร่วงอย่างเป็นระบบ

ลักษณะของผมร่วง

1. Androgenetic Alopecia (ผมร่วงจากพันธุกรรมและฮอร์โมน)

   เป็นสาเหตุที่พบบ่อยที่สุด เกิดจากความไวของรูขุมขนต่อฮอร์โมนแอนโดรเจน โดยเฉพาะ dihydrotestosterone (DHT)

   • ลักษณะทางคลินิกในเพศชาย: ผมร่วงบริเวณหน้าผากด้านข้างและกลางกระหม่อม (male pattern baldness)
   • ลักษณะทางคลินิกในเพศหญิง: ผมบางกระจายบริเวณกลางศีรษะ โดยแนวผมด้านหน้ายังคงอยู่ (female pattern hair loss)

2. Telogen Effluvium

   เกิดจากการที่เส้นผมจำนวนมากเข้าสู่ระยะพัก (telogen phase) พร้อมกัน มักเกิดภายหลังภาวะเครียดต่อร่างกายหรือจิตใจ

   • สาเหตุที่พบบ่อย: การคลอดบุตร การเจ็บป่วยรุนแรง การผ่าตัด การลดน้ำหนักรวดเร็ว ภาวะขาดสารอาหาร
   • ลักษณะทางคลินิก: ผมร่วงกระจายทั่วศีรษะ ไม่มีแผลเป็น

3. Alopecia Areata

   เป็นโรคภูมิคุ้มกันทำลายตนเองที่มีเป้าหมายที่รูขุมขน

   • ลักษณะทางคลินิก: ผมร่วงเป็นหย่อมกลมหรือวงรี ผิวหนังเรียบ ไม่มีสะเก็ด
   • รูปแบบรุนแรง: Alopecia totalis (ผมร่วงทั้งศีรษะ) และ Alopecia universalis (ขนร่วงทั่วร่างกาย)

4. Cicatricial Alopecia (ผมร่วงชนิดมีแผลเป็น)

   เกิดจากการทำลายรูขุมขนอย่างถาวรจากกระบวนการอักเสบ

   • สาเหตุ: โรคผิวหนังอักเสบเรื้อรัง เช่น Lichen planopilaris, Discoid lupus erythematosus
   • ลักษณะทางคลินิก: ผมร่วงร่วมกับผิวหนังเป็นแผลเป็น ผิวเรียบมัน ไม่พบรูเปิดของรูขุมขน

5. Traction Alopecia และผมร่วงจากพฤติกรรม
   • สาเหตุ: การดึงผมซ้ำ ๆ การถักหรือมัดผมตึงเป็นเวลานาน การถอนผม (Trichotillomania)
   • ลักษณะทางคลินิก: ผมร่วงบริเวณแนวผมหรือบริเวณที่ถูกแรงดึง

แนวทางการตรวจวินิจฉัย

• การซักประวัติ: ระยะเวลา รูปแบบการร่วง ประวัติครอบครัว โรคประจำตัว ยา และความเครียด
• การตรวจร่างกายและหนังศีรษะ
• Hair pull test และ dermoscopy (trichoscopy)
• การตรวจทางห้องปฏิบัติการ: เช่น CBC, ferritin, thyroid function ในรายที่สงสัยภาวะร่วม
• การตัดชิ้นเนื้อหนังศีรษะ (scalp biopsy) ในรายที่สงสัยผมร่วงชนิดมีแผลเป็น

แนวทางการรักษา

1. การรักษาเฉพาะสาเหตุ
   • Androgenetic alopecia: Minoxidil (เฉพาะที่), Finasteride (ในเพศชาย)
   • Alopecia areata: Corticosteroid (ทา ฉีด หรือรับประทาน), topical immunotherapy
   • Telogen effluvium: แก้ไขสาเหตุ สนับสนุนด้านโภชนาการ และให้ความมั่นใจแก่ผู้ป่วย
   • Cicatricial alopecia: ยาต้านการอักเสบและภูมิคุ้มกันเพื่อลดการดำเนินโรค
2. การรักษาเสริม
   • การปลูกผมในรายที่เหมาะสม
   • การใช้เลเซอร์พลังงานต่ำ (Low-level laser therapy)
   • การดูแลด้านจิตใจและคุณภาพชีวิต

แนวทางการป้องกัน

• หลีกเลี่ยงการทำร้ายเส้นผมและหนังศีรษะ
• รับประทานอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการครบถ้วน
• จัดการความเครียดอย่างเหมาะสม
• ตรวจและรักษาโรคประจำตัวที่อาจเกี่ยวข้อง
• พบแพทย์เมื่อมีผมร่วงผิดปกติหรือรุนแรง

สรุป

ผมร่วงเป็นภาวะที่มีสาเหตุหลากหลาย ตั้งแต่ปัจจัยทางพันธุกรรม ฮอร์โมน ภูมิคุ้มกัน ไปจนถึงพฤติกรรมและสิ่งแวดล้อม การวินิจฉัยที่ถูกต้องจำเป็นต้องอาศัยการซักประวัติ การตรวจร่างกาย และการตรวจเพิ่มเติมอย่างเหมาะสม แนวทางการรักษาควรมุ่งเน้นที่สาเหตุเป็นหลัก ร่วมกับการดูแลแบบองค์รวมเพื่อฟื้นฟูสุขภาพเส้นผมและคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย