มะเร็งรังไข่ (Ovarian cancer)

มะเร็งรังไข่เป็นมะเร็งที่พบไม่บ่อยในสตรี แต่มักจะไม่แสดงอาการ จึงทำให้ระยะของโรคลุกลามไปมากเมื่อตรวจพบ อายุของหญิงที่เป็นมะเร็งรังไข่จะอยู่ในช่วง 35-74 ปี ปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญคือ

• ภาวะที่มีบุตรยาก
• การที่มีคนในครอบครัวเป็นมะเร็งเต้านม, รังไข่, หรือลำไส้ใหญ่
• ผู้ที่ตรวจพบว่ามียีน BRCA1 หรือ BRCA2
• ผู้ที่เป็นกลุ่มอาการ HNPCC (หรือ Lynch syndrome)

ส่วนปัจจัยที่สามารถลดความเสี่ยงของการเกิดมะเร็งเต้านมคือ

• การรับประทานยาคุมกำเนิดติดต่อกันนานกว่า 3 ปี พบว่าลดอัตราเสี่ยงลงได้ 30-50%
• การมีลูกตั้งแต่ก่อนอายุ 25 ปี (จากการตั้งครรภ์) และมีการให้นมบุตร
• การทำหมันโดยการผูกท่อรังไข่
• ผู้ที่ตัดมดลูกออกไปก่อนแล้วก็พบว่ามีอัตราการเกิดมะเร็งรังไข่ลดลง

มะเร็งรังไข่มีมากกว่า 30 ชนิด แต่อาจแบ่งคร่าว ๆ ตามเซลล์ต้นกำเนิดของมันได้เป็น 3 กลุ่ม คือ

1. Common Epithelial Tumors เป็นมะเร็งของเซลล์เยื่อบุรังไข่ชั้นนอก พบ 85-90%
2. Germ Cell Tumors เป็นมะเร็งของเซลล์ไข่โดยตรง มักพบในผู้หญิงที่อายุยังน้อย
3. Stromal Tumors เป็นมะเร็งของเนื้อเยื่อที่ยึดรังไข่ไว้กับส่วนอื่น ๆ พบได้น้อยมาก และส่วนใหญ่เป็นมะเร็งชนิดที่ไม่ดุร้าย (low-grade) โตช้า มักพบตั้งแต่ระยะที่ I

อาการและการวินิจฉัย

มะเร็งรังไข่มักเริ่มแสดงอาการเมื่อเข้าสู่ระยะที่ III ไปแล้ว และอาจพบเป็นพร้อมกันทั้งสองข้าง อาการที่พบได้แก่ ท้องอืดโตขึ้น ปวดท้องน้อย กลั้นปัสสาวะไม่ได้ ท้องผูก มีเลือดออกผิดปกติจากช่องคลอด อ่อนเพลีย ปวดหลัง เจ็บท้องน้อยเวลามีเพศสัมพันธ์

ปัจจุบันยังไม่มีการตรวจคัดกรองมะเร็งรังไข่ที่มีประสิทธิภาพ การตรวจภายในเป็นประจำ, การทำอัลตราซาวด์ผ่านทางช่องคลอด, การตรวจหาค่า CA-125 และการตรวจหายีน BRCA1 และ BRCA2 แนะนำให้ทำเฉพาะในผู้หญิงที่มีความเสี่ยงสูงเท่านั้น และยังไม่มีข้องแนะนำในระยะเวลาที่ควรทำ

ระยะของมะเร็งรังไข่

• ระยะที่ I มะเร็งจำกัดอยู่เฉพาะที่รังไข่ โดย
  - ระยะ IA เป็นที่รังไข่เพียงข้างเดียว
  - ระยะ IB เป็นที่รังไข่ทั้งสองข้าง
  - ระยะ IC เป็นข้างเดียวหรือสองข้างก็ได้ แต่มีเซลล์มะเร็งที่ผนังชั้นนอกของรังไข่ หรือแคปซูลได้แตกออก หรือมีเซลล์มะเร็งอยู่ในน้ำในช่องท้องแล้ว
• ระยะที่ II มะเร็งกระจายไปในอุ้งเชิงกราน โดย
  - ระยะ IIA มะเร็งลามไปที่มดลูกหรือปีกมดลูก
  - ระยะ IIB มะเร็งลามไปที่อวัยวะอื่นในอุ้งเชิงกราน
  - ระยะ IIC มะเร็งอยู่ในอุ้งเชิงกรานและมีเซลล์มะเร็งอยู่ในน้ำในช่องท้องแล้ว
• ระยะที่ III มะเร็งลุกลามไปที่เยื่อบุช่องท้องหรือต่อมน้ำเหลืองแล้ว โดย
  - ระยะ IIIA สูตินรีแพทย์ยังไม่เห็นมะเร็งที่เยื่อบุช่องท้องหรือที่ต่อมน้ำเหลืองด้วยตาเปล่าขณะผ่าตัด
  - ระยะ IIIB สูตินรีแพทย์เห็นมะเร็งที่เยื่อบุช่องท้องขณะผ่าตัด ขนาดไม่เกิน 2 ซม. และยังไม่เห็นมะเร็งที่ต่อมน้ำเหลือง
  - ระยะ IIIC สูตินรีแพทย์เห็นมะเร็งที่ต่อมน้ำเหลืองแล้ว หรือเห็นที่เยื่อบุช่องท้องขณะผ่าตัด ขนาดโตกว่า 2 ซม.
• ระยะที่ IV มะเร็งได้กระจายออกนอกอุ้งเชิงกรานไปยังอวัยวะอื่นที่อยู่ไกลออกไป เช่น ปอด

นอกจากนั้นยังมีการแบ่งเกรดตามหน้าตาของเซลล์ที่เห็นจากในกล้องจุลทรรศน์ ถ้าเซลล์มะเร็งยังดูคล้ายเซลล์ปกติก็จัดเป็นเกรด 1 (low grade หรือ well differentiated) ซึ่งมักจะโตช้า ถ้าเซลล์มะเร็งดูไม่เหมือนเซลล์ทั่วไปเลยก็จัดเป็นเกรด 3 (high grade หรือ poorly differentiated หรือ undifferentiated) ซึ่งมักจะโตและลามไปที่อื่นได้เร็ว ถ้าอยู่ระหว่างนี้ก็เป็นเกรด 2 (moderately differentiated)

การรักษามะเร็งรังไข่

การรักษาขึ้นกับระยะของโรค ชนิดและเกรดของเซลล์มะเร็ง และจำนวนข้างที่เป็น ในระยะ IA ที่ low grade (ซึ่งความจริงพบได้น้อยมาก) ส่วนที่จำเป็นจะต้องตัดออกคือรังไข่และท่อรังไข่ข้างนั้นเท่านั้น แต่ในคนไข้ที่เข้าวัยหมดประจำเดือนไปแล้วอาจเลือกที่จะตัดมดลูกออกไปด้วยก็ได้ เพื่อป้องกันการเป็นมะเร็งมดลูกในภายหลัง

ในระยะ IB และ IC จำเป็นต้องตัดทั้งรังไข่ ปีกมดลูก และมดลูก (ซึ่งรวมทั้งปากมดลูก) หลังผ่าตัดสำหรับระยะ IC ที่ high grade แพทย์มักแนะนำให้เคมีบำบัดเสริม เพื่อป้องกันการกลับเป็นซ้ำอีก

สำหรับระยะที่ II-IV ของมะเร็งรังไข่จัดว่าเป็นระยะลุกลาม การผ่าตัดยังคงเป็นการรักษาหลัก บวกกับเคมีบำบัด ซึ่งอาจให้ก่อนหรือหลังผ่าตัด ส่วนรังสีรักษาปัจจุบันมีบทบาทน้อยมากในมะเร็งรังไข่ โดยทั่วไปสูตินรีแพทย์จะตัดออกหมดทั้งรังไข่ 2 ข้าง, ปีกมดลูก 2 ข้าง, และมดลูก จากนั้นจะเป็นหน้าที่ของชุดของยาเคมี ปกติแล้วมะเร็งรังไข่ที่ไม่ใช่ cystadenocarcinoma ตอบสนองดีมากต่อยาเคมีบำบัด โดยเฉพาะยาในกลุ่ม Platinum และ Taxane แต่เนื่องจากผู้ป่วยส่วนใหญ่มาในระยะที่ III ขึ้นไป โอกาสกลับเป็นซ้ำใหม่จึงค่อนข้างสูง ยาเคมีบำบัดอาจให้เข้าทางหลอดเลือดดำหรือให้เข้าทางช่องท้อง แต่พิษของยาเคมีที่ให้เข้าทางช่องท้องก็มีมากกว่า