เนื้องอกที่ต่อมลูกหมาก (Prostatic tumors)

ต่อมลูกหมาก (prostate) เป็นต่อมเพศชาย ในผู้ใหญ่ขนาดประมาณลูกเกาลัด ตั้งอยู่ใต้กระเพาะปัสสาวะ ห่อหุ้มท่อปัสสาวะส่วนต้น (prostatic urethra) ทำหน้าที่สร้างน้ำหล่อเลี้ยงตัวอสุจิ (seminal fluid) และผลิตสาร PSA (Prostate Specific Antigen) ซึ่งช่วยให้น้ำอสุจิไม่เกาะตัวกันเป็นก้อนเหนียวข้น

เนื้องอกที่ต่อมลูกหมากมักเกิดในผู้ชายสูงอายุ ต่อมลูกหมากจะเริ่มโตหลังอายุ 40 ปี และมักแสดงอาการหลังอายุ 50 ปีขึ้นไป เป็นสาเหตุสำคัญของการปัสสาวะลำบากในชายสูงวัย

ปัจจัยเสี่ยงสำคัญ

• อายุมากกว่า 50 ปี ความเสี่ยงจะสูงขึ้น
• ประวัติครอบครัว — หากบิดาหรือพี่ชายเคยเป็นมะเร็งต่อมลูกหมาก
• พันธุกรรม — การกลายพันธุ์ในยีน BRCA1/2 อาจเพิ่มความเสี่ยงและความรุนแรง
• เชื้อชาติ/ชาติพันธุ์ — อุบัติการณ์สูงในบางกลุ่มประชากรเชื้อสายแอฟริกัน
• ฮอร์โมนเพศชาย (androgens) มีบทบาทต่อการเจริญของต่อมลูกหมาก
• ปัจจัยการดำเนินชีวิต — โรคอ้วน อาหารไขมันสูง การสูบบุหรี่ อาจเพิ่มความเสี่ยงและทำให้ผลรักษาแย่ลง

ชนิดของเนื้องอก

เนื้องอกต่อมลูกหมากแบ่งเป็นเนื้องอกไม่ร้าย (benign) และเนื้องอกร้าย (malignant) โดยแต่ละกลุ่มมีลักษณะดังนี้

เนื้องอกไม่ร้าย

• ต่อมลูกหมากโต (Benign prostatic hyperplasia — BPH) พบบ่อย เกิดจากจำนวนเซลล์เพิ่มขึ้น ทำให้ต่อมโตเข้าด้านในและกดท่อปัสสาวะ

  อาการ: ปัสสาวะลำบาก ปัสสาวะบ่อยตอนกลางคืน (nocturia) ปัสสาวะไม่สุด หยดหลังปัสสาวะ และอาจเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น ปัสสาวะคั่ง นิ่วในกระเพาะปัสสาวะ หรือติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ

• เนื้องอกเนื้อเยื่อเกี่ยวพัน (Stromal tumours) พบไม่บ่อย แต่อาจกลายเป็นมะเร็ง ต้องวินิจฉัยโดยตัดชิ้นเนื้อ
• เนื้องอกอื่น ๆ เช่น leiomyoma, fibroma พบได้น้อย และรักษาตามอาการเป็นรายกรณี

เนื้องอกร้าย

• มะเร็งต่อมลูกหมาก (Adenocarcinoma) พบมากที่สุด (>90%) มักเกิดในผู้ชายอายุเฉลี่ย 65 ปีขึ้นไป เกิดจากเซลล์ต่อม (glandular cells) โดยมากเริ่มที่ผิวนอกของต่อมลูกหมาก

  ชนิดของเซลล์: acinar และ ductal (ชนิด ductal พบน้อยแต่รุนแรงกว่า โตเร็วและแพร่กระจายไว)

  อาการ: ระยะแรกมักไม่มีอาการ พบจากการคัดกรอง (PSA/DRE) ระยะลุกลามอาจปัสสาวะติดขัด ปวดหลัง หรือปวดกระดูกเมื่อกระจาย

  พยากรณ์โรค: ขึ้นกับระดับ PSA, เกรด (Gleason score / Grade Group) และระยะโรค — หากตรวจพบระยะแรกและรักษาเหมาะสม โอกาสหายสูง

• Small cell / neuroendocrine carcinoma พบได้น้อย แต่รุนแรง รักษายาก และพยากรณ์โรคไม่ดี
• Sarcomas ของต่อมลูกหมาก พบได้น้อยมาก มักเกิดในวัยหนุ่มหรือวัยกลางคน

วิธีตรวจวินิจฉัย

การวินิจฉัยเนื้องอกที่ต่อมลูกหมากประกอบด้วย

1. ซักประวัติอาการทางเดินปัสสาวะ (LUTS: lower urinary tract symptoms)
2. ตรวจทางทวารหนักด้วยนิ้ว (digital rectal exam — DRE) มะเร็งจะคลำได้เป็นก้อนแข็ง ผิวขรุขระ และโตไม่สม่ำเสมอ
3. ตรวจเลือดวัด PSA — หากสูงกว่า 4 ng/mL หรือมีแนวโน้มสูงขึ้นควรพบแพทย์
4. ตรวจปัสสาวะ เพื่อตัดภาวะติดเชื้อหรือเลือดในปัสสาวะ
5. การตรวจภาพรังสี
   • Transrectal ultrasound (TRUS) — ใช้นำทางตัดชิ้นเนื้อ
   • Multiparametric MRI (mpMRI) — คัดกรองตำแหน่งน่าสงสัยและช่วยกำหนดเป้าหมายชิ้นเนื้อ
   • CT/MRI ช่องท้อง หรือ bone scan — เพื่อตรวจการแพร่กระจาย
   • PET-PSMA — ตรวจการแพร่กระจายในระยะลุกลาม
6. ตัดชิ้นเนื้อ (biopsy) จากต่อมลูกหมากเพื่อยืนยันและประเมินเกรดของมะเร็ง

วิธีรักษา

การรักษาจะแตกต่างกันตามชนิดของเนื้องอก ระยะ ความรุนแรง อาการ และสุขภาพทั่วไปของผู้ป่วย

การรักษาเนื้องอกไม่ร้าย (เช่น BPH)

1. การปรับพฤติกรรม — สำหรับผู้มีอาการเล็กน้อย โดยเลี่ยงการดื่มน้ำก่อนนอน งดกาแฟ ชา เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพราะจะทำให้เข้าห้องน้ำบ่อย ปัสสาวะก่อนออกจากบ้าน งดใช้ยาลดอาการคัดจมูก เนื่องจากอาจทำให้กล้ามเนื้อเรียบในต่อมลูกหมากมีการบีบตัวมากขึ้น หลีกเลี่ยงการนั่งจักรยานหรือกิจกรรมที่กระทบต่อมลูกหมาก และควรมีเพศสัมพันธ์บ้างเพื่อลดการบวมของต่อมลูกหมาก
2. ยารับประทาน
   • Alpha-blockers (เช่น tamsulosin) — ช่วยคลายกล้ามเนื้อเรียบของคอท่อปัสสาวะ ลดอาการเร็ว
   • 5-alpha-reductase inhibitors (เช่น finasteride, dutasteride) — ลดขนาดต่อมลูกหมากช้า ๆ เหมาะกับต่อมใหญ่
3. การผ่าตัด/หัตถการ
   • TURP (transurethral resection of the prostate)
   • Laser prostatectomy
   • UroLift-อุปกรณ์ยกและยึดต่อมลูกหมากไม่ให้กดท่อปัสสาวะ
   • Rezum-ใช้ไอน้ำร้อนฉีดเข้าไปยังต่อมลูกหมากเพื่อลดขนาดที่โตเกินไป
4. การรักษาภาวะแทรกซ้อน เช่น การสวนปัสสาวะถาวรเมื่อปัสสาวะอุดกั้นรุนแรง

การรักษามะเร็งต่อมลูกหมาก

พิจารณาจากระยะ, เกรด, อายุ และปัจจัยผู้ป่วย

1. ระยะจำกัดภายในต่อมลูกหมาก
   • Active surveillance — สำหรับโรคที่คาดว่าจะดำเนินช้าและผู้ป่วยชราภาพมาก หรือมีโรคประจำตัว ใช้การติดตาม PSA, ตรวจร่างกาย และ biopsy เป็นระยะ
   • Radical prostatectomy — ผ่าตัดต่อมลูกหมากทั้งหมด (open / laparoscopic / robotic) เหมาะกับผู้ที่ต้องการรักษาเชิงรุก
   • Radiation therapy — external beam radiotherapy หรือ brachytherapy
2. ระยะลุกลาม — ไม่สามารถหายขาด การรักษามุ่งชะลอการลุกลาม
   • ลดฮอร์โมนแอนโดรเจน — ยา LHRH agonists/antagonists หรือผ่าตัดตัดลูกอัณฑะ (orchiectomy)
   • เคมีบำบัด/ฮอร์โมนบำบัด — เช่น docetaxel, abiraterone, enzalutamide
   • ฉายรังสีประคับประคอง — เพื่อลดอาการปวดหรือการกดทับจากรอยโรค
   • การรักษาแบบมุ่งเป้าหรือภูมิคุ้มกัน — ในผู้ที่มีลักษณะทางพันธุกรรมเหมาะสม

   มะเร็งต่อมลูกหมากมักดำเนินช้า แม้ในระยะลุกลาม ผู้ป่วยหลายรายยังมีชีวิตยาวนานกว่ามะเร็งชนิดอื่น เช่น ปอด ตับ หรือลำไส้ใหญ่

สรุป

เนื้องอกต่อมลูกหมากมีทั้งชนิดไม่ร้าย (เช่น BPH) ซึ่งพบบ่อยในผู้สูงอายุ และชนิดร้าย (มะเร็งต่อมลูกหมาก) ซึ่งเป็นมะเร็งที่พบบ่อย การคัดกรองด้วย PSA และการตรวจทางทวารหนักมีประโยชน์ แต่การยืนยันต้องตัดชิ้นเนื้อและตรวจพยาธิวิทยา การรักษามีตั้งแต่การเฝ้าดู การใช้ยา การผ่าตัด การฉายรังสี ไปจนถึงการดูแลแบบประคับประคองในระยะลุกลาม