เนื้องอกที่ต่อมพาราไทรอยด์ (Parathyroid tumors)

พาราไทรอยด์เป็นต่อมไร้ท่อขนาดเล็ก 4 ต่อม แอบอยู่หลังต่อมไทรอยด์ มีรูปร่างและขนาดเล็กกว่าเมล็ดถั่วเขียวเล็กน้อย มีหน้าที่สร้างฮอร์โมนพาราไทรอยด์ (PTH) ซึ่งควบคุมสมดุลแคลเซียมในเลือดและในกระดูก เนื้องอกของต่อมพาราไทรอยด์พบได้น้อยมาก เพียง 1 ใน 100 คนเท่านั้น แม้ส่วนใหญ่เป็นเนื้องอกไม่ร้าย แต่เมื่อมันโตผิดปกติก็จะสร้างฮอร์โมน PTH ที่มากเกินไปด้วย ทำให้ระดับแคลเซียมในเลือดสูงขึ้นและกระดูกบางลง เกิดโรคแทรกซ้อนที่ร้ายแรงตามมาอีกมากมาย

เนื้องอกไม่ร้ายที่ต่อมพาราไทรอยด์ (Hyperparathyroidism)

เนื้องอกไม่ร้ายของต่อมพาราไทรอยด์รู้จักกันดีในชื่อโรค Hyperparathyroidism พบในเพศหญิงมากกว่าชาย อายุที่เป็นมักเกิน 50 ปีขึ้นไป พยาธิสภาพอาจเป็น adenoma ที่หลั่งฮอร์โมน PTH ได้ หรือเป็นการโตขึ้นของต่อมที่เรียกกันว่า hyperplasia ส่วนใหญ่ adenoma จะเป็นเพียง 1-2 ต่อม ขนาดที่โตขึ้นก็มักแค่เมล็ดถั่วลิสง มีเพียงส่วนน้อยเท่านั้นที่พบว่าโตขึ้นหมดทั้ง 4 ต่อม ซึ่งมักเป็นภาวะ hyperplasia มากกว่าจะเป็น adenoma

อาการของโรค

ฮอร์โมน PTH ที่เนื้องอกหรือต่อมที่โตขึ้นสร้างนี้จะทำให้เกิดภาวะแคลเซียมสูงในเลือดเรื้อรัง ความจริงภาวะแคลเซียมในเลือดสูงเป็นเวลานานจะไม่ค่อยเห็นอาการกล้ามเนื้ออ่อนแรงชัดเท่าภาวะแคลเซียมในเลือดสูงขึ้นอย่างฉับพลัน ผู้ป่วยเกือบทั้งหมดจะมีอาการที่ยากจะบรรยาย ในตำราแพทย์เรียกว่า "moans and groans" คือจะรู้สึกซึมเศร้า ไม่อยากทำอะไร ขี้ลืม ไม่มีสมาธิ รู้สึกว่าตัวเองแก่ลง ไร้จุดหมาย อ่อนเพลีย นอนไม่ค่อยหลับ ความรู้สึกทางเพศลดลง และมักคร่ำครวญไปต่าง ๆ ผู้ใกล้ชิดจะรู้สึกว่าผู้ป่วยเปลี่ยนไป ผู้ป่วยหลายคนไม่ได้ไปพบแพทย์ แต่พยายามหาอะไรที่ให้ความบันเทิงกับตัวเองก่อน บางรายอาจมีอาการทางกายที่ไม่สามารถระบุตำแหน่งได้ เช่น ปวดตามกระดูก แน่นหน้าอก ปวดศีรษะเป็น ๆ หาย ๆ เมื่อเวลาผ่านไปถึงจะพบภาวะแทรกซ้อนที่เกิดจากการมีฮอร์โมน PTH สูงเป็นเวลานาน ๆ คือ "stones and bones" ซึ่งได้แก่

• มีนิ่วที่ไต และการทำงานของไตเสียไป
• กระดูกบางลงและแตกหักง่าย
• เส้นผมบางลง
• การทำงานของตับผิดปกติ
• ความดันโลหิตสูง
• ชีพจรเต้นเร็วหรือเต้นผิดจังหวะ (ที่พบบ่อยคือ atrial fibrillation)
• คลื่นไฟฟ้าหัวใจผิดปกติ (ระยะ QT สั้นลง, เห็น Osborn waves ดังรูปขวามือ)
• มีโรคแทรกซ้อนจากความดันโลหิตสูง เช่น โรคหัวใจขาดเลือด หัวใจล้มเหลว โรคหลอดเลือดสมองตีบหรือแตก
• มีโรคแทรกซ้อนจากแคลเซียมในเลือดสูงเรื้อรัง เช่น โรคกรดไหลย้อน มะเร็งของเต้านม ต่อมลูกหมาก ลำไส้ใหญ่ และไต

การวินิจฉัย

การตรวจขั้นต้นสำหรับผู้ที่มีอาการและอาการแสดงดังกล่าวคือการเจาะเลือดดูระดับแคลเซียม และซักประวัติเพื่อตัดโรคอื่นที่อาจทำให้เกิดภาวะแคลเซียมในเลือดสูงเฉียบพลันออกไป เช่น เป็นมะเร็งและเพิ่งได้รับยาเคมีบำบัด, เป็นวัณโรคระยะแพร่กระจาย, ติดเชื้อราและมีก้อนของเชื้อราในร่างกาย นอกจากนั้นแพทย์อาจมองหาโรคในกลุ่ม granulomas อื่น ๆ ที่อาจทำให้เกิดภาวะแคลเซียมในเลือดสูงขึ้นได้เช่นกัน เช่น Sarcoidosis, Berylliosis, Lymphoma

เมื่อตัดภาวะอื่น ๆ ออกไปแล้วก็ถึงการเจาะเลือดดูระดับของฮอร์โมน PTH (การตรวจนี้สามารถทำได้เฉพาะในโรงพยาบาลใหญ่เท่านั้น) กลไกปกติของร่างกายในการควบคุมสมดุลแคลเซียมคือ เมื่อระดับแคลเซียมในเลือดสูงขึ้น ต่อมพาราไทรอยด์จะสร้างฮอร์โมน PTH ลดลง เมื่อระดับแคลเซียมในเลือดลดลง ต่อมพาราไทรอยด์จะสร้างฮอร์โมน PTH เพิ่มขึ้น ดังนั้น เมื่อตรวจพบภาวะที่มีทั้งระดับแคลเซียมและฮอร์โมน PTH สูงในเลือดพร้อม ๆ กัน ความผิดปกติต้องอยู่ที่ต่อมพาราไทรอยด์อย่างแน่นอน และ 99.99% เป็น Hyperparathyroidism

เนื่องจากต่อมพาราไทรอยด์มีขนาดเล็กมาก แม้จะเป็นเนื้องอกก็ยังมีขนาดเล็กอยู่ แถมยังฝังอยู่หลังต่อมไทรอยด์ซึ่งมีความเข้มของเนื้อเยื่อใกล้เคียงกัน การเอกซเรย์หาตำแหน่งของต่อมพาราไทรอยด์ที่ผิดปกติจึงทำได้ค่อนข้างยาก ไม่ว่าจะเป็น ultrasound, CT scan, MRI หรือ Sestamibi scan เมื่อเอกซเรย์ไม่พบก้อนก็ยังจำเป็นต้องผ่าตัดอยู่ดี เพราะโรค Hyperparathyroidism นี้ร้ายแรงมาก หากทิ้งไว้ก่อนรอให้เอกซเรย์พบก่อนอาจทำให้ผู้ป่วยเสียชีวิตก่อนได้

อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยควรได้รับการตรวจ bone scan เพื่อประเมินความเสียหายของมวลกระดูกก่อนรับการรักษา

การรักษา

การรักษาโรค Hyperparathyroidism คือ การผ่าตัดต่อมพาราไทรอยด์ที่เป็นเนื้องอกหรือโตผิดปกติออกไป การผ่าตัดมักใช้วิธี MIRP (Minimally Invasive Radioguided Parathyroid surgery) โดยการให้สารทึบรังสีเข้าไปจับกับเซลล์ของต่อมพาราไทรอยด์ก่อน จากนั้นศัลยแพทย์จะใช้เครื่องมือตรวจจับรังสีตรวจหาตำแหน่งของต่อมพาราไทรอยด์ในห้องผ่าตัด ถ้าตัดถูกต่อมที่โตผิดปกติ และตัดครบ อาการต่าง ๆ จะหายไปอย่างรวดเร็ว ระดับแคลเซียมในเลือดจะกลับสู่ค่าปกติในเวลาไม่กี่ชั่วโมง ความดันโลหิตและการทำงานของหัวใจจะดีขึ้นในเวลา 1-3 สัปดาห์ เส้นผมและมวลกระดุกจะกลับมาเป็นปกติในเวลา 3-6 เดือน