มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ (Bladder cancer)

มะเร็งกระเพาะปัสสาวะเป็นโรคที่พบได้บ่อย โดยเฉพาะในเพศชายที่สูบบุหรี่ โดยจัดอยู่ในกลุ่มมะเร็งที่พบบ่อยที่สุดของระบบทางเดินปัสสาวะ ส่วนใหญ่มักพบในผู้ที่มีอายุมากกว่า 50 ปี ปัจจัยเสี่ยงที่เกี่ยวข้องมีหลายประการ เช่น:

• การสูบบุหรี่: เป็นปัจจัยเสี่ยงอันดับหนึ่ง เพิ่มโอกาสเกิดโรคได้หลายเท่า
• การสัมผัสสารเคมีบางชนิด เช่น aromatic amines, polyaromatic hydrocarbons, arsenic, diesel
• การได้รับสารก่อมะเร็งจากยา เช่น ยาเคมีบำบัดบางชนิด (cyclophosphamide)
• การได้รับรังสีรักษาบริเวณอุ้งเชิงกราน
• การได้รับรังสีนิวเคลียร์
• การใช้ยาแก้ปวด phenacetin เป็นเวลานาน
• ภาวะผิดปกติแต่กำเนิดบางอย่าง เช่น Urachus หรือ Exstrophy
• ประวัติการเป็นมะเร็งของระบบทางเดินปัสสาวะมาก่อน
• ภาวะอักเสบเรื้อรังของกระเพาะปัสสาวะ เช่น จากการติดเชื้อ หรือการใส่สายสวนปัสสาวะเป็นเวลานาน
• ปัจจัยทางพันธุกรรม หรือประวัติครอบครัวที่เคยเป็นมะเร็งชนิดนี้

ชนิดของมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ

มะเร็งกระเพาะปัสสาวะสามารถเกิดจากเซลล์หลายชนิด โดยแต่ละชนิดมีลักษณะต่างกันดังนี้:

1. มะเร็งเยื่อบุทางเดินปัสสาวะ (Urothelial carcinoma):

   พบมากที่สุด คิดเป็นกว่า 90% ของมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ มักเกิดในผู้สูงอายุ โดยเฉพาะเพศชาย ก้อนมักมีลักษณะเป็นติ่งเนื้อยื่นจากผนังด้านในของกระเพาะปัสสาวะ อาการสำคัญคือปัสสาวะเป็นเลือดโดยไม่มีอาการเจ็บ หากโรคลุกลาม อาจมีอาการปวดท้องน้อย ปัสสาวะติดขัด หรือไตวาย พยากรณ์โรคขึ้นอยู่กับระยะของโรค โดยหากพบตั้งแต่ระยะแรกจะมีโอกาสรักษาหายสูง

2. มะเร็งเซลล์สแควมัส (Squamous cell carcinoma):

   พบประมาณ 3–5% มักสัมพันธ์กับการอักเสบเรื้อรัง เช่น การติดเชื้อพยาธิ Schistosoma haematobium หรือการใส่สายสวนปัสสาวะเป็นเวลานาน พบมากในประเทศกำลังพัฒนา อาการคล้ายกับมะเร็งชนิดอื่น เช่น ปัสสาวะเป็นเลือดหรือปัสสาวะขัด พยากรณ์โรคมักไม่ดีเท่ากับชนิด Urothelial เนื่องจากมักตรวจพบเมื่อโรคลุกลามแล้ว

3. มะเร็งเซลล์ต่อม (Adenocarcinoma):

   พบได้น้อยมาก (น้อยกว่า 2%) มักเกิดจากการเปลี่ยนแปลงของเซลล์เยื่อบุที่ผิดปกติเรื้อรัง ลักษณะก้อนมักโตเร็วและมีแนวโน้มแพร่กระจายสูง อาการไม่จำเพาะ เช่น ปัสสาวะเป็นเลือดหรือมีมูกปน พยากรณ์โรคไม่ดีหากตรวจพบในระยะลุกลาม

4. มะเร็งชนิดอื่นที่หายาก เช่น Small cell carcinoma, Sarcoma:

   เป็นกลุ่มมะเร็งที่พบได้น้อยมาก แต่มักมีความรุนแรงสูง ลุกลามเร็ว และมีพยากรณ์โรคไม่ดี ต้องอาศัยการรักษาหลายรูปแบบร่วมกัน

อาการของโรค

ผู้ป่วยเกือบทั้งหมด (ราว 90%) จะมีอาการปัสสาวะเป็นเลือด โดยอาจไม่มีอาการปวดร่วมด้วย เลือดอาจปนในปัสสาวะหรือออกเป็นเลือดสด อาการอาจเป็น ๆ หาย ๆ ร่วมกับอาการอื่น เช่น ปัสสาวะบ่อย รีบเร่ง ปวดแสบเวลาปัสสาวะ หรือปัสสาวะลำบากจากลิ่มเลือด หากโรคลุกลาม อาจพบอาการเบื่ออาหาร น้ำหนักลด มีไข้เรื้อรัง มีก้อนในอุ้งเชิงกราน ปวดท้องน้อย ขาบวม ถุงอัณฑะบวม หรือปวดหลังจากไตบวมเนื่องจากท่อไตอุดตัน

วิธีตรวจวินิจฉัย

การวินิจฉัยมะเร็งกระเพาะปัสสาวะสามารถทำได้ด้วยหลายวิธี:

• การซักประวัติและตรวจร่างกาย: โดยเฉพาะในผู้ที่มีอาการปัสสาวะผิดปกติหรือพบเลือดในปัสสาวะ
• การตรวจปัสสาวะ: เพื่อตรวจหาความผิดปกติ เช่น เม็ดเลือดแดงหรือเซลล์มะเร็ง (urine cytology)
• การส่องกล้องกระเพาะปัสสาวะ (Cystoscopy): เป็นการตรวจที่สำคัญที่สุด เพราะสามารถเห็นก้อนโดยตรงและตัดชิ้นเนื้อส่งตรวจได้
• การตรวจภาพ (Imaging): เช่น อัลตราซาวด์, CT urogram หรือ MRI เพื่อประเมินขนาดก้อน การลุกลาม และภาวะแทรกซ้อน

การแบ่งระยะของมะเร็งกระเพาะปัสสาวะ

• ระยะที่ I: เซลล์มะเร็งอยู่เฉพาะในเยื่อบุด้านในของกระเพาะปัสสาวะ
• ระยะที่ II: เซลล์มะเร็งลุกลามเข้าสู่ชั้นกล้ามเนื้อของกระเพาะปัสสาวะ
• ระยะที่ III: เซลล์มะเร็งลามถึงชั้นไขมันหรือเยื่อหุ้มช่องท้อง แต่ยังไม่แพร่ไปต่อมน้ำเหลือง
• ระยะที่ IV: โรคลุกลามไปยังอวัยวะข้างเคียง เช่น ต่อมลูกหมาก มดลูก ช่องคลอด ต่อมน้ำเหลือง หรือแพร่กระจายไกล เช่น ปอด ตับ กระดูก

แนวทางการรักษา

ระยะที่ I: รักษาโดยการผ่าตัดผ่านกล้อง (TURBT – Transurethral Resection of Bladder Tumor) ซึ่งเป็นการสอดกล้องผ่านทางท่อปัสสาวะ แล้วใช้ห่วงไฟฟ้าตัดก้อนออก ในบางรายอาจใส่ยาเคมีบำบัด เช่น BCG หรือ Mitomycin C เข้าไปในกระเพาะปัสสาวะหลังผ่าตัด เพื่อป้องกันการกลับมาเป็นซ้ำ

ระยะที่ II – III: รักษาด้วยการผ่าตัดร่วมกับเคมีบำบัดและรังสีรักษา การผ่าตัดอาจเป็นการตัดบางส่วนของกระเพาะปัสสาวะ หรือเอาทั้งกระเพาะปัสสาวะออก พร้อมกับสร้างกระเพาะปัสสาวะใหม่จากลำไส้ ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับตำแหน่งและขนาดของก้อน

เคมีบำบัดหรือการฉายรังสีอาจให้ก่อนการผ่าตัดเพื่อทำให้ก้อนเล็กลง หรือให้หลังผ่าตัดในกรณีที่พบว่าโรคมีความรุนแรงมากกว่าที่ประเมินไว้

ระยะที่ III (ที่ไม่สามารถผ่าตัดได้) และระยะที่ IV: ใช้การฉายรังสีและเคมีบำบัดเป็นหลัก หากผู้ป่วยมีสภาพร่างกายไม่แข็งแรง อาจใช้การรักษาแบบประคับประคองเพื่อบรรเทาอาการแทน

สรุป

มะเร็งกระเพาะปัสสาวะสามารถรักษาให้หายได้ หากตรวจพบตั้งแต่ระยะเริ่มต้น โดยเฉพาะในกลุ่มเสี่ยง เช่น ผู้ที่สูบบุหรี่ หรือมีอาการปัสสาวะผิดปกติ การวินิจฉัยเร็วและเลือกแนวทางการรักษาที่เหมาะสมมีความสำคัญอย่างยิ่ง นอกจากนี้ยังต้องติดตามผลการรักษาและเฝ้าระวังการกลับมาเป็นซ้ำ เพื่อให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดีที่สุด