ยาต้านไวรัสเอดส์ (Antiretrovirals)

ยาต้านไวรัสเอดส์มี 4 กลุ่มใหญ่ ๆ คือ

  1. Reverse transcriptase inhibitors ยับยั้งขบวนการคัดลอก RNA ไปเป็น DNA ของไวรัส (reverse transcription) ยากลุ่มนี้ยังแบ่งย่อยเป็นกลุ่ม
    • Nucleoside reverse transcriptase inhibitors (NRTIs) ได้แก่ Abacavir (ABC), Didanosine (ddI), Emtricitabine (FTC), Lamivudine (3TC), Stavudine (d4T), Tenofovir (TDF), Zalcitabine (ddC), Zidovudine (AZT)
    • Non-nucleoside reverse transcriptase inhibitors (NNRTIs) ได้แก่ Delavirdine (DLV), Efavirenz (EFV), Etravirine (ETR), Nevirapine (NVP), Rilpivirine (RPV)
  2. Protease inhibitors (PIs) ยับยั้งการสร้างโปรตีนของไวรัส ยากลุ่มนี้ได้แก่ Darunavir (DRV), Indinavir (IDV), Nelfinavir (NFV), Ritonavir (RTV), Saquinavir (SQV), Kaletra® (lopinavir/ritonavir, LPV/r), Reyataz® (atazanavir/ritonavir, ATV/r) เป็นต้น
  3. Integrase strand transfer inhibitors (INSTIs) ยับยั้งไม่ให้ DNA ของไวรัสรวมตัวกับ DNA ของคน ยากลุ่มนี้ได้แก่ Dolutegravir (DTG), Elvitegravir (EVG), Raltegravir (RAL) เป็นต้น
  4. Entry/Fusion inhibitors ยับยั้งไม่ให้ไวรัสเข้าเซลล์ได้ ยากลุ่มนี้ได้แก่ Enfuvirtide (INN), Maraviroc (EVG) เป็นต้น

แนวทางการให้ยาต้านไวรัสเอดส์ของประเทศไทย ออกโดยกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข ปี 2557 คือเริ่มให้เมื่อ CD4 < 500 cells/mm3 โดยมีสูตรแนะนำและสูตรทางเลือกดังนี้

NRTIsNNRTIsยาตัวที่สามอื่นๆ
สูตรแนะนำTruvada® (Tenofovir/Emtricitabine)+Efavirenzในกรณีที่ผู้ป่วย ไม่สามารถกินยา NNRTIs ได้ ➜ritonavir-boosted Lopinavir (LPV/r)
Tenofovir + Lamivadine
สูตรทางเลือกAbacavir + LamivadineRilpivirineritonavir-boosted Atazanavir (ATV/r)
Zidovudine + LamivadineNevirapine

สูตรยาต้านไวรัสในเด็กติดเชื้อเอชไอวี คือ 2 NRTIs + NNRTI หรือ Boosted PI

  • 2 NRTIs ที่แนะนำเป็นอันดับแรก
    • เด็กติดเชื้อเอชไอวีอายุ ≤ 12 ปี แนะนำ AZT/3TC หรือ ABC/3TC
    • เด็กติดเชื้อเอชไอวีอายุ > 12 ปี แนะนำ TDF/3TC
  • NNRTI หรือ boosted PI ที่แนะนำเป็นอันดับแรก
    • เด็กติดเชื้อเอชไอวีอายุ < 3 ปี แนะนำให้ใช้ LPV/r
    • เด็กติดเชื้อเอชไอวีอายุ ≥ 3 ปี แนะนำให้ใช้ EFV

กรณีจะใช้ Rilpivirine ต้องมีการตรวจปริมาณ Viral load ก่อนเริ่มยาเสมอและถ้า Viral load > 100,000 copies/mL ไม่ควรใช้ เนื่องจากมีโอกาสรักษาแล้วล้มเหลวสูง

กรณีที่มีการใช้ยา Abacavir พึงระวังเสมอว่าอาจจะเกิดปฏิกิริยาแพ้รุนแรงได้ ให้สังเกตอาการแพ้ดังต่อไปนี้อย่างน้อย 2 ข้อในช่วง 6 สัปดาห์แรกที่เริ่มยา

  1. ไข้
  2. อ่อนเพลีย ปวดเมื่อย
  3. อาการของระบบทางเดินอาหาร เช่น คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย ปวดท้อง
  4. อาการของระบบทางเดินหายใจ เช่น ไอ หายใจลำบาก คออักเสบ
  5. การตรวจทางห้องปฏิบัติการที่ผิดปกติ เช่น เอ็นไซม์ตับผิดปกติ, creatine phosphokinase เพิ่มสูงขึ้น, เม็ดเลือดขาวชนิดลิมโฟไซต์ลดต่ำลง, มีฝ้าในภาพถ่ายรังสีทรวงอก เป็นต้น

หากสงสัยว่าอาจจะแพ้ยาให้หยุดทันที และไม่ควรให้ยาซ้ำ เพราะอาจเกิดปฏิกิริยาแพ้อย่างรุนแรงถึงขั้นเสียชีวิต และห้ามใช้ Abacavir ในผู้ที่มีปัญหาตับแข็งที่มี Child-Pugh Score 7-12

สูตรยาต้านไวรัสเอดส์ที่ไม่ควรใช้

  • 1 NRTI + 1 NNRTI หรือ 1 NRTI + 1 PI ที่ไม่ boosted Ritonavir หรือ 1 NRTI + RAL หรือ 2 NRTIs
  • การรักษาด้วยยาต้านไวรัสชนิดเดียว หรือสูตรยาที่มี NRTIs เพียง 2 ชนิด เพราะจะลดปริมาณเชื้อเอชไอวีได้ไม่เต็มที่ ประสิทธิผลน้อยกว่าการให้ยาแบบหลายชนิดร่วมกัน และทำให้เกิดการดื้อต่อยาได้อย่างรวดเร็ว
  • d4T + AZT เพราะต้านฤทธิ์กัน
  • FTC + 3TC เพราะเป็นยากลุ่มเดียวกันและมีแบบแผนของการดื้อยาเหมือนกัน
  • TDF + ddI เพราะมีปฏิกิริยาระหว่างยา ทำให้ผลข้างเคียงจากยา ddI มากขึ้น
  • d4T + ddI เพราะทำให้เกิดอาการชาปลายมือปลายเท้า, ตับอ่อนอักเสบ, ภาวะกรดในเลือดสูงขึ้น และมีรายงานหญิงตั้งครรภ์เสียชีวิตจากการให้ยา 2 ชนิดนี้ร่วมกัน
  • Triple NRTIs ได้แก่ TDF + 3TC + ABC เพราะโอกาสล้มเหลวสูง
  • NVP เป็นยาสูตรแรกในผู้ชายที่มี CD4 > 400 cells/mm3 หรือในผู้หญิงที่มี CD4 > 250 cells/mm3
  • ใช้ 2 NNRTIs เพราะเกิดผลข้างเคียงได้ง่าย
  • ATV + IDV เพราะจะมีโอกาสเกิด hyperbilirubinemia และนิ่วในไตมากขึ้น