โรคอะมีบ้าในสมอง (Amoebic meningo-encephalitis)

โรคนี้ไม่ได้เกิดจากอะมีบาที่อาศัยอยู่ในลำไส้ของคน แต่เกิดจากอะมีบาอิสระ (free-living amoeba) ที่อยู่ตามดินและแหล่งน้ำ เชื้อที่ทำให้เกิดโรคในคนมักเป็นอะมีบาในจีนัส Naegleria และ Acanthamoeba โดยเชื้อเข้าสู่ร่างกายได้จาก การสูดดมละอองฝุ่นหรือหยดน้ำที่มีซิสต์ของเชื้อ หรือการเล่นน้ำที่มีเชื้อแล้วน้ำเข้าทางจมูก ทำให้เกิดการอักเสบของสมองและเยื่อหุ้มสมอง นอกจากนี้เชื้อ Acanthamoeba ยังสามารถเข้าสู่ร่างกายผ่านทางตาได้ด้วย

พยาธิสภาพ

เมื่อเชื้อเข้าสู่ร่างกายทางจมูก อะมีบาจะเคลื่อนผ่าน cribriform plate เข้าสู่กะโหลกศีรษะและก่อให้เกิดการอักเสบและมีเลือดออก เมื่อเชื้อแบ่งตัวมากขึ้นจะทำลายเนื้อสมองอย่างรุนแรง ทำให้เกิดเนื้อตายและมีเลือดปนอยู่ เชื้อ Naegleria จะทำลายสมองอย่างรวดเร็วและรุนแรงกว่า Acanthamoeba ซึ่งมักก่อให้เกิดฝีหลายตำแหน่งภายในสมอง

อาการของโรค

• เชื้อ Naegleria

ในผู้ใหญ่มักแสดงอาการภายใน 5–7 วันหลังได้รับเชื้อ ส่วนในเด็กอาจเกิดอาการไม่นานหลังจากเล่นน้ำ อาการเริ่มแรกได้แก่ คัดจมูก มีไข้ และการรับกลิ่นผิดปกติ จากนั้นจะมีอาการปวดศีรษะรุนแรง คลื่นไส้อาเจียน ผู้ป่วยทรุดเร็ว มีอาการคอแข็ง ชัก อัมพาต จนหมดสติ และส่วนใหญ่มักเสียชีวิตภายใน 2–3 วันหลังเริ่มแสดงอาการ

• เชื้อ Acanthamoeba

อาการจะคล้ายกับเชื้อ Naegleria แต่ดำเนินโรคช้ากว่า และมักมีภาวะแทรกซ้อนมากกว่า ผู้ป่วยจะมีไข้ ปวดศีรษะ และมักมีอาการชักเฉพาะที่บ่อย ภาวะแทรกซ้อนที่พบได้แก่ อาการปวดตาอย่างรุนแรงเนื่องจากเชื้อทำลายลูกตา อาการไอและหอบจากเลือดคั่งในปอด และภาวะหัวใจล้มเหลวเฉียบพลันจากกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ การดำเนินโรคมักใช้เวลาประมาณ 2–3 สัปดาห์จนถึงเสียชีวิต

การวินิจฉัย

การวินิจฉัยโรคอาศัยการซักประวัติ เช่น เคยว่ายน้ำก่อนเกิดอาการไม่นาน การตรวจพบโทรโฟซอยต์ในน้ำไขสันหลัง การตรวจทางรังสีวิทยา และการตรวจทางซีโรโลยี่เพื่อช่วยยืนยันการติดเชื้อ

การรักษา

หากเชื้อเป็น Naegleria โอกาสรอดชีวิตมีน้อยมาก แม้จะได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วนด้วยยาร่วมกับการผ่าตัด ส่วนการติดเชื้อ Acanthamoeba การให้ยาร่วมกับการผ่าตัดระบายฝีในสมอง อาจช่วยชีวิตได้ แต่ผู้ป่วยมักมีความพิการหลงเหลืออยู่

วิธีป้องกัน

วิธีป้องกันที่สำคัญที่สุดคือหลีกเลี่ยงไม่ให้น้ำเข้าทางจมูกขณะเล่นน้ำ สามารถใช้คลิปหนีบจมูกเพื่อช่วยป้องกันได้ เชื้อ Naegleria มักพบในแหล่งน้ำจืดอุ่น (ประมาณ 37°C) ดังนั้นสระว่ายน้ำกลางแจ้งควรมีการตรวจระดับคลอรีนอย่างสม่ำเสมอ โดยความเข้มข้นเกิน 1 ส่วนต่อล้านส่วนสามารถฆ่าโทรโฟซอยต์ได้ ส่วนเชื้อ Acanthamoeba พบได้ทั้งในน้ำจืดและน้ำทะเล จึงควรระวังไม่ให้น้ำเข้าตาและจมูก

สรุป

โรคอะมีบ้าในสมองเป็นโรคที่รุนแรงและมีอัตราการเสียชีวิตสูง เกิดจากเชื้ออะมีบาอิสระในสิ่งแวดล้อม โดย Naegleria ก่อโรคแบบเฉียบพลันและรุนแรง ส่วน Acanthamoeba ดำเนินโรคช้ากว่าแต่มีภาวะแทรกซ้อนมากกว่า การวินิจฉัยต้องอาศัยประวัติ การตรวจทางห้องปฏิบัติการ และภาพรังสี การรักษามีประสิทธิภาพจำกัด โดยเฉพาะการติดเชื้อ Naegleria การป้องกันที่ได้ผลที่สุดคือหลีกเลี่ยงการให้น้ำเข้าจมูกหรือตาเมื่อเล่นน้ำ และควบคุมคุณภาพน้ำในสระว่ายน้ำอย่างเคร่งครัด