เชื้ออื่น ๆ

นอกจากแบคทีเรีย ไวรัส โปรโตซัว และพยาธิแล้ว ยังมีจุลชีพอีกหลายชนิดที่สามารถก่อโรคในคนได้ เช่น มัยโคพลาสมา, คลาไมเดีย, ริกเค็ทเซีย, มัยโคแบคทีเรียม, และแบคทีเรียชั้นสูง ซึ่งแต่ละชนิดมีคุณสมบัติและวิธีการก่อโรคแตกต่างกันไป

มัยโคพลาสมา (Mycoplasma)

มัยโคพลาสมาถือเป็นแบคทีเรียชั้นต่ำ มีขนาดเล็กกว่าแบคทีเรียทั่วไปและไม่มีผนังเซลล์ ทำให้สามารถเปลี่ยนรูปร่างได้หลากหลาย การเพาะเชื้อต้องใช้อาหารพิเศษและใช้เวลานานถึง 3 สัปดาห์ เชื้อที่พบว่าก่อโรคในคน ได้แก่:

• M. pneumoniae ทำให้เกิดโรคติดเชื้อทางเดินหายใจส่วนล่าง เช่น ปอดบวม และหลอดลมอักเสบ
• M. hominis พบได้น้อย ทำให้เกิดโรคกรวยไตอักเสบ, อุ้งเชิงกรานอักเสบ และภาวะไข้หลังคลอด
• M. genitalium และ U. urealyticum อาจทำให้เกิดท่อปัสสาวะอักเสบ

เชื้อเหล่านี้ก่อโรคโดยเกาะติดกับเยื่อหุ้มเซลล์มนุษย์ ทำให้ขนอ่อน (cilia) ทำงานได้ไม่เต็มที่ อีกทั้งยังสร้างสารพิษจากกระบวนการสันดาป เช่น hydrogen peroxide และ superoxide ที่ทำลายเซลล์มนุษย์ อาการมักเด่นชัดเมื่อมีการติดเชื้อซ้ำ และระบบภูมิคุ้มกันเริ่มตอบสนอง โดยทั่วไปเชื้อสามารถหายได้เองใน 3 สัปดาห์

คลาไมเดีย (Chlamydia)

คลาไมเดียจัดเป็นสิ่งมีชีวิตที่อยู่กึ่งกลางระหว่างไวรัสและแบคทีเรีย ต้องอาศัยอยู่ในเซลล์ของโฮสต์ แต่มีทั้ง DNA, RNA และ ribosome จึงสามารถสังเคราะห์โปรตีนได้เอง เชื้อที่ก่อโรคในคน ได้แก่:

• Chlamydia trachomatis ทำให้เกิด โรคริดสีดวงตา, หนองในเทียม, และ โรคฝีมะม่วง
• Chlamydophila pneumoniae อาจทำให้เกิดหลอดลมอักเสบ, ปอดบวม และไซนัสอักเสบ
• Chlamydophila psittaci ทำให้เกิดโรคนกแก้ว (Psittacosis)

ริกเค็ทเซีย (Rickettsia)

ริกเค็ทเซียเป็นปรสิตภายในเซลล์เช่นเดียวกับคลาไมเดีย แต่มีโฮสต์ประจำเป็นสัตว์ และแพร่สู่คนผ่านพาหะ เช่น เห็บ ไร หมัด และเหา เชื้อชอบทำลายผนังหลอดเลือด ทำให้เกิดรอยเลือดออกเล็ก ๆ ตามเนื้อเยื่อ อาการแตกต่างกันไปตามสายพันธุ์ เช่น:

โรคที่เกิดจากริกเค็ทเซียตอบสนองดีกับยาปฏิชีวนะกลุ่ม Doxycycline โดยผู้ป่วยมักหายไข้ภายใน 48 ชั่วโมง

มัยโคแบคทีเรียม (Mycobacterium)

เป็นแบคทีเรียรูปแท่ง ผอมเรียว ย้อมติดสี acid-fast เจริญเติบโตช้า ลักษณะคล้ายเชื้อรา เชื้อสำคัญที่ทำให้เกิดโรคในคน ได้แก่:

• M. tuberculosis ทำให้เกิด วัณโรค
• M. avium ทำให้เกิดโรคปอดอักเสบเรื้อรังในผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง
• M. leprae ทำให้เกิด โรคเรื้อน

เชื้อวัณโรคสามารถเพาะได้แต่ใช้เวลานานถึง 3 เดือน เชื้อโรคเรื้อนต้องเพาะในตัวนิ่ม ส่วน M. avium ไม่สามารถเพาะได้ การวินิจฉัยมักอาศัยการย้อมสี acid-fast

แบคทีเรียชั้นสูง (Higher bacteria)

แบคทีเรียกลุ่มนี้มีลักษณะเส้นใยแตกกิ่งคล้ายเชื้อรา เจริญช้า และสร้างเม็ดสี ทำให้โคโลนีมีสีต่าง ๆ กัน ได้แก่:

• Actinomyces – มักก่อฝีเรื้อรังในสภาวะไม่มีออกซิเจน
• Nocardia – โคโลนีมีสีส้มอำพัน ย้อมติดสี acid-fast บางส่วน
• Streptomyces – ก่อโรค Mycetoma ทำให้เกิดก้อนหรือฝีเรื้อรัง

สรุป

เชื้อก่อโรคที่อยู่นอกเหนือจากแบคทีเรียและไวรัสที่เรารู้จักทั่วไป ได้แก่ มัยโคพลาสมา คลาไมเดีย ริกเค็ทเซีย มัยโคแบคทีเรียม และแบคทีเรียชั้นสูง ซึ่งมีความแตกต่างกันทั้งในแง่โครงสร้าง วิธีการดำรงชีวิต และพาหะนำโรค การวินิจฉัยมักต้องอาศัยวิธีเฉพาะ เช่น การย้อมสีพิเศษ การเพาะเชื้อระยะยาว หรือการตรวจหาสารพันธุกรรม ขณะที่การรักษาและการป้องกันก็แตกต่างกันไปตามชนิดของเชื้อ ดังนั้น การทำความเข้าใจคุณสมบัติของเชื้อเหล่านี้จึงมีความสำคัญต่อการวินิจฉัยและการควบคุมโรคอย่างถูกต้อง