โรคพยาธิไส้เดือนกลม (Ascariasis)

โรคนี้เกิดจากหนอนพยาธิขนาดใหญ่ชื่อ Ascaris lumbricoides พบมากทางภาคใต้ของไทย พยาธิตัวแก่อาศัยอยู่ในลำไส้เล็ก แย่งกินอาหารที่ถูกย่อยแล้วภายในลำไส้ ตัวหนึ่ง ๆ มีอายุนาน 6-12 เดือน ตัวเมียตัวหนึ่งออกไข่วันละสองแสนฟอง ไข่จะออกมาพร้อมกับอุจจาระ หากลงดิน เมื่อมีความชื้นและอุณหภูมิพอเหมาะ เซลล์ในไข่จะเจริญเป็นตัวอ่อนใน 14 วัน

เมื่อคนกินไข่พยาธิในระยะที่มีตัวอ่อนอยู่ภายใน (fertilized/embryonated egg) พยาธิตัวอ่อนจะฟักตัวออกมา ไชทะลุลำไส้เข้าสู่กระแสเลือดไปตามอวัยวะต่าง ๆ แล้วกลับมาที่ลำไส้เล็กเจริญเป็นตัวแก่ต่อไป

อาการของโรค

โรคนี้มักพบในเด็กวัยกำลังซุกซน อาการแบ่งได้เป็น 2 กลุ่ม

1. อาการที่เกิดจากพยาธิตัวอ่อนกำลังเดินทาง

ขณะที่พยาธิตัวอ่อนกำลังเดินทางไปยังปอดนั้น ผู้ป่วยอาจมีไข้ ไอ หายใจแน่น หอบเหนื่อย และไอเป็นเลือดได้ นอกจากนั้นอาจมีอาการลมพิษ หน้าบวม ถ้าตรวจเลือดจะพบเม็ดเลือดขาวชนิดอีโอซิโนฟิลมีจำนวนมากขึ้น ถ้าพยาธิตัวอ่อนมีจำนวนมาก จะเกิดภาวะปอดอักเสบที่เรียกว่า Ascaris pneumonia หรือ Loeffler's syndrome

นอกจากนี้ พยาธิตัวอ่อนยังอาจสร้างปัญหาในอวัยวะอื่น ๆ ที่มันเดินทางไป เช่น สมอง ไขสันหลัง หัวใจ หรือไต

2. อาการที่เกิดจากพยาธิตัวแก่ในลำไส้

พยาธิตัวแก่จะแย่งกินอาหาร ทำให้ร่างกายขาดสารอาหาร โดยเฉพาะโปรตีน ถ้ามีพยาธิจำนวนมาก พยาธิอาจจับตัวกันจนกลายเป็นก้อน อุดกั้นลำไส้ ส่งผลให้ผู้ป่วยมีอาการปวดท้องบิดอย่างรุนแรง ท้องอืด และอาเจียนเป็นอาหารที่ทานเข้าไป ถ้าพยาธิไชเข้าไปในท่อน้ำดีจะเกิดอาการดีซ่าน ตัวเหลือง ตาเหลือง

อีกลักษณะหนึ่งที่พบคือ ผู้ป่วยที่มีพยาธิอยู่ในลำไส้มักมีอาการปวดท้องร่วมด้วยเวลาเป็นไข้จากสาเหตุอื่น ๆ เนื่องจากตัวพยาธิทนต่ออุณหภูมิสูงไม่ได้และเกิดการดิ้นตัวมากขึ้น

การวินิจฉัย

สามารถวินิจฉัยโรคได้จากวิธีใดวิธีหนึ่งดังนี้

1. ตรวจอุจจาระพบไข่พยาธิไส้เดือนกลม
2. พบพยาธิตัวแก่ออกมากับอุจจาระหรือสิ่งที่อาเจียน
3. ส่องกล้องตรวจทางเดินอาหารและพบพยาธิโดยตรง

ในบางกรณี การตรวจด้วยการกลืนแป้งผสมสารทึบรังสี (barium) อาจแสดงให้เห็นเงาของพยาธิ แต่หากพบต้องยืนยันโดยการตรวจหาตัวพยาธิจริงเพื่อระบุชนิด

การรักษา

การรักษาโรคพยาธิไส้เดือนกลมทำได้โดยใช้ยาถ่ายพยาธิ เช่น อัลเบนดาโซล (Albendazole) หรือเมเบนดาโซล (Mebendazole) ซึ่งมักรับประทานเพียง 1–3 วัน ทั้งนี้ต้องใช้ยาตามคำแนะนำของแพทย์ โดยเฉพาะในเด็กเล็กหรือผู้ป่วยที่มีโรคประจำตัว สำหรับรายที่มีพยาธิเป็นจำนวนมากจนเกิดการอุดตันลำไส้ อาจจำเป็นต้องรักษาเพิ่มเติมด้วยการส่องกล้องหรือผ่าตัดเพื่อเอาพยาธิออก

การป้องกัน

การป้องกันโรคพยาธิไส้เดือนกลมทำได้โดยการรักษาสุขอนามัย เช่น ล้างมือด้วยสบู่ก่อนรับประทานอาหารและหลังการขับถ่าย รับประทานอาหารที่ปรุงสุกใหม่ ๆ ดื่มน้ำสะอาด หมั่นตัดเล็บและดูแลความสะอาดของร่างกาย โดยเฉพาะในเด็กเล็ก นอกจากนี้ควรดูแลสิ่งแวดล้อม เช่น กำจัดอุจจาระอย่างถูกวิธี และหลีกเลี่ยงการใช้ปุ๋ยคอกจากอุจจาระสด เพื่อป้องกันไม่ให้ไข่พยาธิปนเปื้อนสู่ดินและอาหาร

สรุป

โรคพยาธิไส้เดือนกลมเป็นโรคติดเชื้อพยาธิที่พบได้บ่อยในเด็ก โดยเกิดจากการกินไข่พยาธิที่ปนเปื้อนในอาหารหรือน้ำดื่ม ตัวอ่อนจะไชผ่านกระแสเลือดไปยังอวัยวะต่าง ๆ ก่อนกลับเข้าสู่ลำไส้เล็กเจริญเป็นตัวแก่ ส่งผลให้เกิดอาการได้ทั้งจากการเดินทางของตัวอ่อนและการแย่งอาหารของพยาธิตัวแก่ การวินิจฉัยทำได้โดยตรวจอุจจาระหรือพบตัวพยาธิโดยตรง ส่วนการรักษาใช้ยาถ่ายพยาธิเป็นหลัก และสามารถป้องกันได้ด้วยการรักษาสุขอนามัยส่วนบุคคลและสิ่งแวดล้อม