ไข้ไทฟัส (Typhus)

ไข้ไทฟัส หรือไข้รากสาดใหญ่ เกิดจากเชื้อในตระกูลริกเค็ทท์เซีย (Rickettsia) ที่อาศัยอยู่ในสัตว์ มีแมลงพวกเห็บ หมัด ไร และเหา เป็นพาหะนำโรคมาสู่คน ไข้ไทฟัสเป็นโรคที่พบได้ทั่วไปในประเทศไทยและประเทศเพื่อนบ้าน

พยาธิสภาพ

ไรอ่อนมักกัดและแพร่เชื้อขณะที่คนกำลังหลับ ตำแหน่งที่กัดมักเป็นบริเวณรอยพับของผิวหนัง เช่น รักแร้ ขาหนีบ ใต้ราวนม เมื่อถูกกัดมักไม่ค่อยรู้สึกเจ็บ เชื้อจะแบ่งตัวตรงตำแหน่งที่กัด ผิวหนังที่ถูกกัดจะเป็นแผล ลักษณะเป็นจุดดำ ๆ ขนาด 3-8 มม. มีเนื้อตายตรงกลาง เหมือนแผลที่ถูกบุหรี่จี้ เรียกว่า "เอสคาร์" (eschar) ต่อมน้ำเหลืองที่ใกล้เคียงกับแผลจะโต กดเจ็บ จากนั้นเชื้อจะเข้าสู่กระแสเลือด และถูกพัดพาไปตามอวัยวะต่าง ทำให้เกิดหลอดเลือดฝอยอักเสบทั่วไปแทบทุกอวัยวะ

อาการของโรค

หลังถูกกัดประมาณ 4-18 วัน จะมีอาการไข้สูง ปวดศีรษะ หนาว ๆ ร้อน ๆ ตาแดง แผลที่ถูกกัดอาจหายไปหรือยังเหลือร่องรอยอยู่ ราววันที่ 5-7 ของไข้จะเกิดผื่นแดงคล้ำที่ลำตัวและกระจายไปแขนขา ผื่นจะหายภายใน 3-4 วัน

ในสัปดาห์ที่สอง ไข้จะยังคงมีต่อไป และเริ่มมีอาการไอ ซึ่งเกิดจากการอักเสบของหลอดเลือดฝอยที่ปอด ผู้ป่วยมักมาพบแพทย์ด้วยอาการไข้สูง ปวดศีรษะ ที่ไม่ทราบสาเหตุ ตรวจปัสสาวะมักพบมีเม็ดเลือดแดงเล็กน้อย ซึ่งเกิดจากการอักเสบของหลอดเลือดฝอยที่ไต ในปลายสัปดาห์ที่สองไข้จะค่อย ๆ ลด ต่อมน้ำเหลืองจะยุบลง แต่อาการไอยังคงมีอยู่ ในระยะนี้อาจมีภาวะแทรกซ้อนอื่น ๆ อีกเช่น กล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ และภาวะเลือดไม่แข็งตัว

การวินิจฉัยโรค

เบื้องต้นสงสัยโรคได้จากประวัติถูกเห็บหรือไรกัดภายใน 2 สัปดาห์ ร่วมกับมีไข้สูง ปวดศีรษะ ตาแดง ต่อมน้ำเหลืองโต และมีผื่นชั่วคราว

การวินิจฉัยยืนยันทำได้โดย:

• การเพาะเชื้อริกเค็ทท์เซีย (ทำได้เฉพาะห้องปฏิบัติการเฉพาะทาง)
• การตรวจทางซีโรโลยี ให้ผลบวกในสัปดาห์ที่ 2-4

ผลตรวจประกอบอื่นอาจพบเม็ดเลือดขาวต่ำ เกร็ดเลือดต่ำ เอนไซม์ตับสูงเล็กน้อย ปัสสาวะมีเม็ดเลือดแดงเล็กน้อย ภาพรังสีทรวงอกและอัลตราซาวด์ไตปกติ หากไม่พบสาเหตุอื่นของไข้ แพทย์มักให้ยารักษาเชิงวินิจฉัย หากไข้ลดภายใน 48 ชั่วโมงถือว่าสนับสนุนการวินิจฉัย

การรักษา

ไข้ไทฟัสตอบสนองต่อยาปฏิชีวนะกลุ่มเตตราไซคลีนได้ดี โดยยาหลักคือ:

• Doxycycline: ผู้ใหญ่ให้ขนาด 100 มก. วันละ 2 ครั้ง นาน 7-10 วัน
• เด็กที่อายุมากกว่า 8 ปี ให้ขนาด 2.2 มก./กก. วันละ 2 ครั้ง นาน 7-10 วัน
• ในหญิงตั้งครรภ์หรือเด็กเล็ก แพทย์อาจเลือกใช้ Azithromycin ขนาด 10 มก./กก./วัน นาน 5-7 วัน

โดยทั่วไปไข้จะเริ่มลดลงภายใน 24 ชั่วโมง และหายสนิทใน 48 ชั่วโมง อาการอื่น ๆ จะดีขึ้นอย่างรวดเร็วเหมือนปลิดทิ้ง

การป้องกัน

ปัจจุบันยังไม่มีวัคซีนป้องกันไข้ไทฟัส วิธีป้องกันที่สำคัญ ได้แก่:

• รักษาความสะอาดบ้านเรือนและสิ่งแวดล้อม
• หลีกเลี่ยงการนอนร่วมกับสัตว์เลี้ยงที่อาจมีเห็บหรือไร
• หลีกเลี่ยงการพักค้างแรมในป่าหรือพื้นที่เสี่ยง หากจำเป็นควรใช้เสื้อผ้าปกปิดร่างกาย และใช้ยาทากันแมลง

สรุป

ไข้ไทฟัสเป็นโรคติดเชื้อจากเชื้อริกเค็ทท์เซียที่แพร่โดยแมลงพาหะ เช่น เห็บและไร ผู้ป่วยมักมีไข้สูง ปวดศีรษะ ตาแดง ต่อมน้ำเหลืองโต และมีผื่นแดงชั่วคราว การวินิจฉัยยืนยันทำได้ด้วยการตรวจทางห้องปฏิบัติการ แต่ในทางคลินิกแพทย์มักใช้การรักษาเชิงวินิจฉัยโดยให้ Doxycycline ซึ่งได้ผลดีมาก หากรักษาทันเวลาผู้ป่วยมักหายได้โดยไม่เกิดภาวะแทรกซ้อน การป้องกันทำได้โดยลดการสัมผัสพาหะและรักษาสิ่งแวดล้อมให้สะอาด