โรคชิคุนกุนยา (Chikungunya)

โรคนี้เกิดจากการติดเชื้อไวรัสชิคุนกุนยา (Chikungunya virus) ซึ่งมียุงลายเป็นพาหะนำโรคเช่นเดียวกับไข้เลือดออก อาการเด่นคือ ไข้สูงและปวดข้ออย่างรุนแรง ชื่อ "ชิคุนกุนยา" มาจากภาษา Kimakonde ในแทนซาเนีย มีความหมายว่า "สิ่งที่งอตัว" (that which bends up) ซึ่งสื่อถึงลักษณะของผู้ป่วยที่ปวดข้อจนไม่สามารถยืนตัวตรงได้

โรคชิคุนกุนยาพบได้ในหลายประเทศแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แอฟริกา อินเดีย และอเมริกาใต้ รวมถึงประเทศไทยซึ่งมีการระบาดเป็นระยะ ๆ โดยมักพบการระบาดในช่วงฤดูฝน เนื่องจากมีแหล่งเพาะพันธุ์ยุงลายมากขึ้น กลุ่มเสี่ยงที่พบได้บ่อยคือเด็กและผู้ใหญ่ที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ชุมชนหนาแน่น

อาการของโรค

อาการมักจะปรากฏภายใน 2-7 วันหลังจากถูกยุงที่มีเชื้อกัด อาการที่พบบ่อยได้แก่:

• ไข้สูงฉับพลัน: มักมีไข้สูงกว่า 39-40°C นานประมาณ 2-4 วัน ส่วนใหญ่ไข้จะลดลงเร็วกว่าไข้เลือดออก
• ปวดข้ออย่างรุนแรง: เป็นอาการที่เด่นที่สุด มักจะปวดหลายข้อพร้อมกัน โดยเฉพาะข้อเล็กๆ เช่น ข้อมือ ข้อเท้า และข้อนิ้ว
• ปวดศีรษะและปวดเมื่อยตามตัว
• ผื่นแดง: ผื่นมักจะขึ้นเมื่อไข้เริ่มลด อาจมีลักษณะเป็นจุดหรือปื้นแดงๆ อาจพบได้ทั่วร่างกาย เกิดจากการขยายตัวของเส้นเลือดฝอยในชั้นผิวหนัง ไม่มีลักษณะเป็นจุดเลือดออกที่เกิดจากภาวะเกล็ดเลือดต่ำอย่างรุนแรง
• คลื่นไส้และอาเจียน
• ตาแดงหรืออาการคล้ายเยื่อบุตาอักเสบ

อาการปวดข้ออาจเป็นอยู่นานหลายสัปดาห์ถึงหลายเดือน ส่งผลกระทบต่อการดำเนินชีวิตประจำวัน แม้ไข้จะหายแล้วก็ตาม

การวินิจฉัย

การวินิจฉัยโรคชิคุนกุนยาอาศัยการซักประวัติอาการ การตรวจร่างกาย และการตรวจทางห้องปฏิบัติการ โดยใช้การตรวจหาไวรัสด้วยวิธี RT-PCR ในระยะต้นของโรค หรือการตรวจหาภูมิคุ้มกัน IgM และ IgG ในเลือดเพื่อยืนยันการติดเชื้อ

การวินิจฉัยแยกโรคจากไข้เลือดออก (Dengue)

ลักษณะ	ชิคุนกุนยา	ไข้เลือดออก (Dengue)
อาการเด่น	ไข้สูง + ปวดข้อรุนแรง	ไข้สูง + ปวดศีรษะ + ปวดกระบอกตา
ผื่น	กดแล้วปล่อยจะจาง เกิดจากเส้นเลือดฝอยขยายตัว พบได้บ่อยในช่วงไข้ลด ผื่นขึ้นได้ทั้งตัว	กดแล้วปล่อยจะไม่จาง เพราะเป็นจุดเลือดออกใต้ผิวหนัง พบบ่อยเช่นกัน มักพบที่หน้าแข้ง ข้อพับแขน
ภาวะเลือดออกผิดปกติ	พบน้อยมาก เช่น เลือดกำเดาไหล เลือดออกตามไรฟัน	พบได้บ่อย เป็นอาการสำคัญ อาจพบจุดเลือดออกตามผิวหนัง เลือดออกในทางเดินอาหาร
อาการช็อก	ไม่พบ	เป็นภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง มักเกิดก่อนไข้ลงประมาณ 1 วัน
การตรวจ CBC	มักไม่พบเกล็ดเลือดต่ำรุนแรง	เกล็ดเลือดต่ำเด่นชัด
การฟื้นตัว	อาการปวดข้ออาจคงอยู่นานเป็นสัปดาห์ถึงเดือน	อาการดีขึ้นภายใน 1-2 สัปดาห์

การรักษา

ปัจจุบันยังไม่มียาต้านไวรัสจำเพาะสำหรับชิคุนกุนยา การรักษาจึงเป็นแบบประคับประคอง ได้แก่ การให้ยาลดไข้ (ควรใช้ paracetamol หลีกเลี่ยงการใช้ aspirin หรือ NSAIDs เพราะเสี่ยงต่อการเกิดเลือดออก) การพักผ่อนให้เพียงพอ และการดื่มน้ำมาก ๆ

สำหรับอาการปวดข้อเรื้อรัง อาจใช้ยาลดอักเสบที่แพทย์แนะนำ หรือทำกายภาพบำบัดเพื่อช่วยฟื้นฟูการเคลื่อนไหวของข้อ

พยากรณ์โรค

โรคชิคุนกุนยาไม่ค่อยทำให้เสียชีวิต ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะหายได้เองภายใน 1–2 สัปดาห์ แต่อาการปวดข้ออาจคงอยู่เป็นเดือนถึงปี โดยเฉพาะในผู้สูงอายุหรือผู้ที่มีโรคประจำตัว

การป้องกัน

ปัจจุบันยังไม่มีวัคซีนที่ได้รับการรับรองสำหรับป้องกันโรคชิคุนกุนยาโดยเฉพาะ การป้องกันโรคชิคุนกุนยาคือการป้องกันไม่ให้ถูกยุงกัดและกำจัดแหล่งเพาะพันธุ์ยุงลาย เช่นเดียวกับโรคไข้เลือดออก โดยวิธีสำคัญ ได้แก่:

• กำจัดแหล่งน้ำขังรอบบ้านเพื่อไม่ให้ยุงวางไข่
• ใส่เสื้อผ้ามิดชิดเมื่ออยู่ในพื้นที่เสี่ยง
• ใช้มุ้งหรือมุ้งลวดเพื่อป้องกันยุงกัด
• ใช้สารไล่ยุงหรือสเปรย์กันยุง

สรุป

โรคชิคุนกุนยาเป็นโรคติดเชื้อไวรัสที่ติดต่อผ่านยุงลาย อาการสำคัญคือไข้สูงและปวดข้อรุนแรง การวินิจฉัยแยกโรคออกจากไข้เลือดออกมีความสำคัญ เนื่องจากแนวทางการรักษาต่างกัน แม้โรคนี้มักไม่รุนแรงถึงชีวิต แต่สามารถก่อให้เกิดอาการปวดข้อเรื้อรังที่กระทบต่อคุณภาพชีวิตได้ ดังนั้นการป้องกันไม่ให้ถูกยุงกัดและการควบคุมแหล่งเพาะพันธุ์ยุงจึงเป็นมาตรการสำคัญที่สุด