โรคพยาธิสตรองจีลอยด์ (Strongyloidiasis)

โรคพยาธิสตรองจีลอยด์เกิดจากพยาธิตัวกลมขนาดเล็กมาก ยาวเพียง 2 มิลลิเมตร ชื่อ Strongyloides stercoralis พบได้บ่อยในประเทศไทย โดยเฉพาะในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ พยาธิตัวแก่จะฝังตัวอยู่ในเยื่อบุของลำไส้เล็กแถวดูโอดินั่มและเจจูนั่ม ตัวเมียออกไข่ แล้วฟักเป็นตัวอ่อนอยู่ภายในลำไส้นั้นเลย ตัวอ่อนอาจถูกถ่ายปนออกมากับอุจจาระ ตัวอ่อนที่ออกมาสามารถไชทะลุผิวหนังกลับเข้าไปในตัวคนได้ใหม่ ตัวอ่อนที่อยู่ภายในลำไส้ก็สามารถไชเข้ากระแสโลหิต ไปที่ปอด ทำให้เกิดอาการปอดอักเสบได้

อาการของโรค

ในระยะที่ตัวอ่อนไชผ่านผิวหนัง มักเกิดผื่นลมพิษ คัน และอาจเห็นเป็นเส้นตรงหรือคดเคี้ยวใต้ผิวหนังโดยไม่เจ็บปวด เมื่อพยาธิเคลื่อนไปถึงปอด จะทำให้มีไข้ ไอ เหนื่อยหอบ บางรายอาจไอเป็นเลือด ผู้ป่วยที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่องอาการที่ปอดจะรุนแรง และการวินิจฉัยทำได้ยากหากไม่พบตัวอ่อนในเสมหะ

หากพยาธิตัวเต็มวัยอาศัยอยู่ในลำไส้เล็ก จะทำให้เกิดอาการปวดท้อง ท้องเสีย คลื่นไส้ อาเจียน ท้องอืดเหมือนอาหารไม่ย่อย อาการเป็น ๆ หาย ๆ คล้ายโรค sprue-like syndrome เด็กที่ติดเชื้อเรื้อรังอาจมีภาวะขาดสารอาหาร ซีด บวม และตับโต

ในผู้ป่วยที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง หรือใช้ยากดภูมิคุ้มกัน เช่น สเตียรอยด์ พยาธิสามารถไชเข้าสู่กระแสโลหิตและกระจายไปยังอวัยวะต่าง ๆ เช่น ตับ ไต ปอด สมอง เรียกว่า ภาวะแพร่กระจายของสตรองจีลอยด์ (Disseminated strongyloidiasis) ซึ่งมักมีการติดเชื้อแบคทีเรียแกรมลบร่วมด้วย ทำให้มีอัตราการเสียชีวิตสูงมาก

การวินิจฉัย

สามารถวินิจฉัยโรคได้โดยการตรวจพบตัวอ่อนของพยาธิในอุจจาระ เสมหะ หรือที่ผิวหนัง หากไม่พบ แต่ผู้ป่วยมีภูมิคุ้มกันบกพร่อง ร่วมกับอาการปอดอักเสบรุนแรง และตรวจพบค่าอีโอซิโนฟิลในเลือดสูง ควรสงสัยว่าอาจเป็นโรคนี้

การรักษา

ยาที่ใช้รักษาโรคสตรองจีลอยด์ ได้แก่

• Ivermectin เป็นยาที่มีประสิทธิภาพสูงสุด ใช้ขนาดตามน้ำหนักตัว
• Albendazole หรือ Thiabendazole อาจใช้เป็นทางเลือก แต่ประสิทธิภาพต่ำกว่า

ผู้ป่วยที่มีภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่องหรือมีการติดเชื้อแบบแพร่กระจาย จำเป็นต้องได้รับการรักษาอย่างเร่งด่วนและอาจต้องให้ยานานกว่าปกติ เพื่อกำจัดพยาธิให้หมดสิ้น

พยากรณ์โรค

ผู้ป่วยทั่วไปที่ได้รับการรักษาด้วยยาอย่างถูกต้องมักหายขาดและมีพยากรณ์โรคที่ดี แต่ในผู้ป่วยที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง โดยเฉพาะผู้ที่เป็น disseminated strongyloidiasis มีอัตราการเสียชีวิตสูงหากไม่ได้รับการรักษาทันท่วงที

การป้องกัน

• หลีกเลี่ยงการเดินเท้าเปล่าในพื้นที่เสี่ยง เช่น พื้นดินชื้นแฉะหรือบริเวณที่อาจปนเปื้อนอุจจาระ
• รักษาสุขอนามัยส่วนบุคคลและสุขาภิบาลชุมชนให้สะอาด
• ตรวจคัดกรองและรักษาผู้ติดเชื้อ เพื่อลดการแพร่กระจาย
• หลีกเลี่ยงการใช้ยากดภูมิคุ้มกันโดยไม่จำเป็น โดยเฉพาะในผู้ที่มีประวัติเคยติดเชื้อ

สรุป

โรคพยาธิสตรองจีลอยด์เกิดจากพยาธิตัวกลม Strongyloides stercoralis ติดต่อได้จากการที่ตัวอ่อนไชผ่านผิวหนัง อาการอาจเกิดได้ตั้งแต่ผื่นคัน ปวดท้อง ท้องเสีย ไปจนถึงปอดอักเสบรุนแรง โดยเฉพาะในผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง การวินิจฉัยอาศัยการตรวจพบตัวอ่อนในอุจจาระหรือเสมหะ การรักษาหลักคือยา ivermectin และสามารถป้องกันได้ด้วยการดูแลสุขอนามัย หลีกเลี่ยงการสัมผัสดินที่ปนเปื้อน หากรักษาทันท่วงทีผู้ป่วยทั่วไปมักหายขาด แต่ผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่องมีความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนและการเสียชีวิตสูง