โรคบาบีซิโอสิส (Babesiosis)

โรคบาบีซิโอสิส (Babesiosis) เกิดจากโปรโตซัวในจีนัส Babesia มีเห็บเป็นพาหะนำโรค ทำให้เกิดโรคทั้งในคนและสัตว์มีกระดูกสันหลังหลายชนิด เช่น วัว ควาย แกะ แมว สุนัข กวาง และสัตว์ฟันแทะ ในคนพบการระบาดมากบริเวณยุโรปและอเมริกาเหนือ อาการคล้ายกับไข้มาลาเรีย คือเชื้อทำให้เม็ดเลือดแดงแตก ตัวเหลือง และอาจนำไปสู่ไตวายได้

พยาธิสภาพ

เมื่อคนหรือสัตว์ถูกเห็บที่มีเชื้อกัด เชื้อจะเข้าสู่กระแสเลือดและอาจคงอยู่ได้นานหลายเดือนโดยไม่แสดงอาการ เชื้อ Babesia จะเข้าไปเพิ่มจำนวนในเม็ดเลือดแดง ทำให้เม็ดเลือดแดงแตก จากนั้นแพร่เข้าสู่เม็ดเลือดแดงอื่น ๆ ต่อไป หากผู้ติดเชื้อมีภูมิคุ้มกันที่ดี ม้ามจะช่วยกำจัดเม็ดเลือดแดงที่ติดเชื้อ ทำให้ไม่เกิดอาการเด่นชัด

อาการของโรค

คนที่ติดเชื้อนี้จะมีตั้งแต่ไม่มีอาการอะไรเลยไปจนถึงมีอาการรุนแรงเป็นเวลานาน ๆ ส่วนใหญ่ผู้ป่วยจะมีอาการไข้ที่ค่อย ๆ เป็น และไม่เป็นเวลา อาจมีอาการสั่น เหงื่อออก ปวดเมื่อยตามตัว อ่อนเพลีย ความรุนแรงของโรคมักไม่คงที่ ส่วนใหญ่ผู้ป่วยจะจำไม่ได้ว่าโดนเห็บกัด

อาการเหล่านี้อาจเป็น ๆ หาย ๆ อยู่นานเป็นเดือน ตับและม้ามจะค่อย ๆ โตขึ้น และพบอาการเหลืองที่ตา ไม่ค่อยพบอาการปัสสาวะเป็นสีดำ ตรวจเลือดจะพบภาวะซีด และตัวเชื้ออยู่ในเม็ดเลือดแดง ซึ่งต้องแยกให้ดีกับเชื้อมาลาเรีย เชื้อบาบีเซียจะไม่เม็ดสีในเม็ดเลือดแดงที่ติดเชื้อเหมือนมาลาเรีย และในระยะแบ่งตัวจะพบ daughter cells รูปกระสวย 2-4 ตัวอยู่รวมกันในเม็ดเลือดแดงเม็ดเดียว

ในรายที่เป็นรุนแรงจะมีปัญหาไตวาย โอกาสเสียชีวิตค่อนช้างสูง

การวินิจฉัย

การวินิจฉัยโรคบาบีซิโอสิสทำได้โดย

• การตรวจเลือดโดยใช้กล้องจุลทรรศน์ พบเชื้อ Babesia ภายในเม็ดเลือดแดง
• การตรวจแยกโรคจากมาลาเรีย โดยดูว่ามีการขาดเม็ดสี (pigment) ในเม็ดเลือดแดง
• การตรวจ PCR เพื่อยืนยันสายพันธุ์เชื้อ
• การตรวจทางซีรั่มวิทยา (serology) ในบางกรณี

การรักษา

เชื้อบาบีเซียมีความดื้อต่อยาฆ่าโปรโตซัวที่ใช้ในคนทั่วไป ส่วนใหญ่ร่างกายสามารถสร้างภูมิคุ้มกันกำจัดเชื้อได้เอง การรักษามุ่งเน้นการประคับประคองอาการ ได้แก่

• หากมีภาวะซีดรุนแรง อาจต้องเปลี่ยนถ่ายเลือด
• ถ้ามีภาวะไตวาย ต้องทำการล้างไตเป็นระยะ
• ในรายรุนแรงบางราย อาจพิจารณาใช้ยาต้านโปรโตซัวร่วมกับยาปฏิชีวนะบางชนิด (เช่น atovaquone ร่วมกับ azithromycin)

การป้องกัน

การป้องกันโรคบาบีซิโอสิสทำได้โดยหลีกเลี่ยงการถูกเห็บกัด โดยเฉพาะเมื่อเดินทางหรือทำกิจกรรมในพื้นที่ที่มีการระบาด เช่น ป่า หรือทุ่งหญ้า วิธีที่ควรปฏิบัติ ได้แก่

• สวมเสื้อผ้าแขนยาวขายาว และสีอ่อนเพื่อสังเกตเห็บได้ง่าย
• ใช้สารไล่แมลงหรือสารกันเห็บ
• ตรวจร่างกายและเสื้อผ้าทุกครั้งหลังกลับจากพื้นที่เสี่ยง
• ดูแลสัตว์เลี้ยงไม่ให้มีเห็บติดตัว

สรุป

โรคบาบีซิโอสิสเป็นโรคที่เกิดจากโปรโตซัว Babesia มีเห็บเป็นพาหะนำโรค อาการมีตั้งแต่ไม่แสดงอาการจนถึงรุนแรงถึงชีวิต อาการคล้ายมาลาเรียแต่มีความแตกต่างสำคัญในการตรวจเลือด การรักษาส่วนใหญ่เน้นการประคับประคอง เนื่องจากร่างกายสามารถกำจัดเชื้อได้เอง การป้องกันที่ดีที่สุดคือการหลีกเลี่ยงการถูกเห็บกัด ผู้ที่อาศัยหรือเดินทางไปในพื้นที่เสี่ยงควรระมัดระวังเป็นพิเศษ