ไข้ปัสสาวะดำ (Black water fever)

ไข้ปัสสาวะดำเป็นภาวะแทรกซ้อนที่สำคัญและรุนแรงของโรคมาลาเรียชนิดฟาลซิปารัม (Plasmodium falciparum) เกิดจากการแตกสลายของเม็ดเลือดแดงอย่างรวดเร็วและรุนแรง โดยมักสัมพันธ์กับปฏิกิริยาแอนติเจน-แอนติบอดีที่ถูกกระตุ้นด้วยยาควีนิน (Quinine) โดยเฉพาะในผู้ที่ใช้ยาควีนินเพื่อป้องกันหรือรักษามาลาเรียอย่างไม่เหมาะสม ซึ่งสามารถตรวจพบ ผลบวกจาก Coombs' test ได้

หากไม่ได้รับการรักษาอย่างทันท่วงที ภาวะนี้อาจนำไปสู่ไตวายเฉียบพลัน ภาวะช็อค และเสียชีวิตได้

พยาธิสภาพ

การเปลี่ยนแปลงที่สำคัญจะเกิดขึ้นอย่างรวดเร็วและรุนแรงใน 3 ระบบสำคัญ ได้แก่ ระบบไหลเวียนโลหิต ไต และตับ

• ระบบไหลเวียนโลหิต: เม็ดเลือดแดงแตกสลายเป็นจำนวนมาก ทำให้ไม่สามารถลำเลียงออกซิเจนไปยังอวัยวะต่าง ๆ ได้เพียงพอ ส่งผลให้เกิดภาวะช็อค ความดันโลหิตต่ำ
• ระบบไต: เกิดภาวะขาดเลือดบริเวณคอร์เทกซ์ ส่งผลให้อัตราการกรองของไตลดลง ปัสสาวะออกน้อยลง และอาจนำไปสู่ไตวายเฉียบพลัน
• ระบบตับ: มีเลือดคั่ง เซลล์ตับเสื่อมและตายอย่างรวดเร็ว ทำให้ตับโตและผู้ป่วยมีอาการตัวเหลืองอย่างชัดเจน

อาการของโรค

ผู้ป่วยมักมีประวัติอยู่อาศัยในพื้นที่ที่มีมาลาเรียชุกชุมเป็นเวลาหลายเดือน มีประวัติการเป็นมาลาเรียซ้ำซาก และเคยใช้ยาควีนิน

อาการสำคัญ ได้แก่ ปวดศีรษะ อ่อนเพลีย ไข้สูง หนาวสั่น ปัสสาวะสีดำ และมีภาวะซีดลงอย่างรวดเร็ว หากปล่อยทิ้งไว้ 1-2 วัน อาจมีอาการปวดท้อง ตับและม้ามโต ปัสสาวะลดลง ตัวบวม ซีด เหลือง และระดับความรู้สึกตัวลดลง

การวินิจฉัยโรค

การตรวจหาเชื้อมาลาเรียในเม็ดเลือดพบได้เพียงประมาณ 50% เนื่องจากมีการแตกสลายของเม็ดเลือดแดงภายในหลอดเลือดจำนวนมาก ดังนั้น การวินิจฉัยต้องอาศัยประวัติการอยู่อาศัยในพื้นที่ระบาดของมาลาเรีย และการใช้ยาควีนินร่วมด้วย นอกจากนี้ต้องแยกโรคจากภาวะอื่นที่ทำให้เกิดปัสสาวะดำ ได้แก่

การรักษา

ผู้ป่วยที่ใช้ยาควีนินแล้วพบว่ามีปัสสาวะสีดำคล้ายน้ำโคล่า ควรงดยาทันทีและรีบไปพบแพทย์เพื่อเข้ารับการรักษาในโรงพยาบาล ผู้ป่วยที่มีภาวะซีดรุนแรงจำเป็นต้องได้รับการถ่ายเลือด พร้อมทั้งควบคุมสมดุลน้ำและเกลือแร่ ควรได้รับยาต้านปฏิกิริยาแอนติเจน-แอนติบอดี และติดตามตรวจหาเชื้อมาลาเรียทุกวัน

การป้องกัน

หลีกเลื่ยงการเดินทางเข้าไปในแดนมาลาเรีย ถ้าจำเป็นไม่ควรใช้ยาควีนินเป็นยาป้องกัน และควรป้องกันการถูกยุงกัดเป็นหลัก

สรุป

ไข้ปัสสาวะดำเป็นภาวะแทรกซ้อนรุนแรงของมาลาเรียชนิดฟาลซิปารัม ซึ่งสัมพันธ์กับการใช้ยาควีนิน ทำให้เม็ดเลือดแดงแตกอย่างเฉียบพลันและรุนแรง ผู้ป่วยจะมีปัสสาวะสีดำร่วมกับอาการซีด เหลือง และไตวายเฉียบพลัน การวินิจฉัยอาศัยทั้งประวัติ อาการ และการตรวจทางห้องปฏิบัติการ การรักษาต้องรีบงดควีนิน ให้การดูแลในโรงพยาบาลอย่างใกล้ชิด และอาจต้องถ่ายเลือดร่วมด้วย การป้องกันที่ดีที่สุดคือการหลีกเลี่ยงการใช้ยาควีนินเป็นยาป้องกัน และการป้องกันตนเองไม่ให้ถูกยุงกัด