การเกิดโรคติดเชื้อ

โรคติดเชื้อเป็นโรคที่เกิดจากสิ่งมีชีวิตตัวเล็ก ๆ ที่เรียกกันว่า "จุลินทรีย์" หรือ "จุลชีพ" ซึ่งอาศัยพื้นที่บนโลกในการดำรงชีวิตเช่นเดียวกับคนเรา นักวิทยาศาสตร์แบ่งจุลินทรีย์เหล่านี้ออกเป็นกลุ่มใหญ่ ๆ ได้ 4 กลุ่มคือ ไวรัส แบคทีเรีย เชื้อรา และปรสิต

ในความเป็นจริง ไม่ใช่จุลินทรีย์ทั้งหมดจะทำให้เกิดโรค มีแบคทีเรียหลายชนิดที่อาศัยอยู่บนผิวหนัง ในปาก และในลำไส้ของเราอย่างสันติ และบางชนิดทำประโยชน์แก่เราด้วยซ้ำ แบคทีเรียที่ผิวหนังและในปากของเราช่วยลดโอกาสที่เราจะติดเชื้อแบคทีเรียที่เป็นอันตราย รวมทั้งเชื้อรา แบคทีเรียในลำไส้ของเราช่วยย่อยอาหารและสร้างวิตามินเคที่จำเป็นในการดำรงชีวิตของคนเราทุกคน จุลินทรีย์เหล่านี้จะเรียกว่า เชื้อประจำถิ่น (normal flora) การใช้ยาปฏิชีวนะจะทำลายสมดุลของเชื้อประจำถิ่นในร่างกายของเราไป และเปิดพื้นที่ให้จุลชีพชนิดอื่นที่บุกรุกเข้ามาได้เจริญเติบโตแทน

นอกจากนั้น จุลินทรีย์ที่ก่อให้เกิดโรคก็ยังไม่ได้ทำให้เกิดโรคเหมือนกันในคนทุกคน บางคนอาจเกิดโรคที่มีอาการรุนแรง บางคนอาจมีอาการเพียงเล็กน้อย และบางคนอาจไม่มีอาการอะไรเลย

สมการการเกิดโรคติดเชื้อ (Disease) คือ จำนวนเชื้อที่ได้รับเข้าไปในร่างกาย (number of pathogen) คูณด้วย ความดุร้ายของสายพันธุ์ของเชื้อ (Virulence) หารด้วย กำลังต้านทานของบุคคลนั้น (Immunity)

การแพทย์เชื่อว่าเป็นเพราะชีวภาพในตัวของคนเราแต่ละคนไม่เหมือนกัน (อีกทั้งยังต่างกันตามกาลเวลาในคนคนเดียวกัน) และเป็นเพราะปัจจัยของเชื้อเอง จึงทำให้เราป่วยหรือไม่ป่วย ทั้ง ๆ ที่เรามีชีวิตอยู่กับจุลชีพเหล่านี้ตลอดเวลา ผู้ที่ติดเชื้อก่อโรคโดยไม่มีอาการอะไรเลยแต่ร่างกายกลับยอมรับเชื้อนั้นเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของตัวเขา ไม่ได้กำจัดทิ้งไป เราเรียกคนเหล่านี้ว่า “พาหะ” พาหะอาจเป็นได้ทั้งคนและสัตว์ และเป็นผู้ส่งต่อเชื้อโรคนี้ไปสู่อีกคนหนึ่ง

ปัจจัยเสี่ยง

การเกิดโรคติดเชื้อขึ้นอยู่กับปัจจัยหลายด้าน ได้แก่ ปัจจัยของร่างกายคน ปัจจัยของเชื้อ และปัจจัยจากสิ่งแวดล้อม

1. ปัจจัยของร่างกายคน ได้แก่

• อายุ: ทารกแรกเกิดและผู้สูงอายุมีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคติดเชื้อมากกว่าคนทั่วไป
• ภูมิคุ้มกัน: ผู้ที่มีโรคเกี่ยวกับภูมิคุ้มกันหรือได้รับยากดภูมิคุ้มกันจะติดเชื้อได้ง่าย
• โรคประจำตัว: บางโรคทำให้คนเราติดเชื้อของอวัยวะนั้น ๆ ซ้ำได้ง่ายขึ้น เช่น ถุงลมปอดโป่งพอง นิ่ว มะเร็งลำไส้ และบางโรคก็ทำให้ภูมิคุ้มกันอ่อนแอ เช่น โรคเบาหวาน โรคไตวายเรื้อรัง โรคตับแข็ง เป็นต้น

2. ปัจจัยในตัวเชื้อ ได้แก่

• ยีนที่กำหนดความรุนแรง: บางสายพันธุ์มีความดุร้ายสูง
• วิธีการก่อโรค: โดยตัวมันเองหรือโดยสารพิษของมัน
• ระยะติดต่อ: ปรสิตหลายชนิดมีการเจริญเติบโตเป็นระยะต่าง ๆ คล้ายแมลง และมีเพียงบางระยะเท่านั้นที่ติดต่อสู่คนได้

3. ปัจจัยของสิ่งแวดล้อม ที่สำคัญ คือ

• การพัฒนาด้านสาธารณสุขมูลฐาน: การมีน้ำสะอาดใช้ มีส้วมที่ถูกสุขลักษณะ เข้าใจวิธีการปรุงอาหารและการถนอมอาหาร มีการบำบัดขยะที่ถูกวิธี
• การแพทย์: ที่ครอบคลุมประชากรได้อย่างทั่วถึง
• การมีวัคซีนป้องกันโรคมากขึ้น: รวมถึงโอกาสการได้รับวัคซีนอย่างเท่าเทียม

โดยรวมแล้ว การพัฒนาทางด้านสาธารณสุขและสังคมเมืองที่ดีขึ้น ทำให้การแพร่กระจายของโรคติดเชื้อลดลงอย่างต่อเนื่องเมื่อเทียบกับศตวรรษก่อน