โรคลำไส้ใหญ่อักเสบชนิดแผล (Ulcerative colitis, UC)
โรคลำไส้ใหญ่อักเสบชนิดแผล หรือ UC เป็นโรคเรื้อรังที่เกิดจากการอักเสบของเยื่อบุผิวลำไส้ใหญ่และไส้ตรง ทำให้เกิดแผลตื้นและมีเลือดออก อาการสำคัญที่พบคือท้องเสียมีเลือดปนและปวดท้อง จัดอยู่ในกลุ่มโรคลำไส้อักเสบเรื้อรัง (Inflammatory Bowel Disease: IBD) เช่นเดียวกับโรคโครน แต่แตกต่างกันทั้งในด้านลักษณะการอักเสบและตำแหน่งที่เกิดโรค
UC พบได้บ่อยกว่าโรคโครนเล็กน้อย โดยมีอุบัติการณ์สูงในยุโรปและอเมริกาเหนือ ราว 5–20 รายต่อประชากร 100,000 คนต่อปี ส่วนในเอเชียรวมถึงประเทศไทยแม้จะพบได้น้อยกว่า แต่แนวโน้มมีเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ สามารถเกิดได้ในทุกเพศทุกวัย โดยมักเริ่มมีอาการช่วงอายุ 15–30 ปี และอาจพบได้อีกครั้งในผู้ที่อายุมากกว่า 60 ปี
สาเหตุและปัจจัยเสี่ยง
แม้สาเหตุของ UC ยังไม่ทราบแน่ชัด แต่เชื่อว่าเกี่ยวข้องกับหลายปัจจัยร่วมกัน ได้แก่
- พันธุกรรม: ผู้ที่มีประวัติครอบครัวเป็น IBD จะมีความเสี่ยงสูงขึ้น
- ความผิดปกติของภูมิคุ้มกัน: ระบบภูมิคุ้มกันตอบสนองต่อจุลชีพในลำไส้มากเกินไปจนทำให้เกิดการอักเสบ
- สิ่งแวดล้อม: เช่น การรับประทานอาหารไขมันสูง การสูบบุหรี่ การเลิกบุหรี่ (paradoxical effect) รวมถึงการใช้ยาบางชนิด เช่น NSAIDs
- จุลชีพในลำไส้: ความไม่สมดุลของแบคทีเรียในลำไส้อาจกระตุ้นให้เกิดการอักเสบ
อาการ
อาการของ UC มักค่อยๆ พัฒนาขึ้น และแตกต่างกันไปตามความรุนแรง อาการที่พบบ่อย ได้แก่:
- ท้องเสียเรื้อรัง: มักมีมูกและเลือดปนในอุจจาระ
- ปวดเกร็งท้อง: โดยเฉพาะก่อนถ่าย มักถ่ายบ่อยและเร่งด่วน
- Tenesmus: ความรู้สึกอยากถ่ายอุจจาระตลอดเวลา แม้จะเพิ่งถ่ายไปแล้ว
- อ่อนเพลีย น้ำหนักลด: เกิดจากการอักเสบเรื้อรังและการสูญเสียสารอาหาร
- มีไข้: พบได้ในช่วงที่โรคกำเริบรุนแรง
- อาการนอกลำไส้: เช่น ข้ออักเสบ ผื่นผิวหนังอักเสบ หรือตาอักเสบ
การวินิจฉัย
การวินิจฉัย UC อาศัยประวัติ อาการ การตรวจร่างกาย และการตรวจเพิ่มเติม เช่น
- การส่องกล้องลำไส้ใหญ่ (Colonoscopy): เห็นเยื่อบุลำไส้บวมแดง มีแผล และเลือดออกง่าย
- การตัดชิ้นเนื้อ (Biopsy): พบการอักเสบจำกัดเฉพาะชั้นเยื่อบุ (mucosa)
- การตรวจเลือด: อาจพบภาวะโลหิตจาง หรือค่าการอักเสบสูง (ESR, CRP)
- การตรวจอุจจาระ: เพื่อแยกโรคติดเชื้อในลำไส้ออก
- การตรวจภาพรังสี: เช่น CT scan หรือ MRI เพื่อประเมินขอบเขตการอักเสบและภาวะแทรกซ้อน
การวินิจฉัยแยกโรค
| โรค |
ลักษณะเด่น |
| Ulcerative colitis |
อักเสบต่อเนื่องจากทวารหนักขึ้นไปเฉพาะในลำไส้ใหญ่ แผลตื้นจำกัดที่ชั้นเยื่อบุ (mucosa) |
| Crohn's disease |
อักเสบเป็นช่วงๆ (skip lesions) พบได้ทั่วทางเดินอาหาร การอักเสบลึกถึงชั้น transmural |
| Infectious colitis |
อาการเฉียบพลัน มีประวัติอาหารปนเปื้อนหรือการติดเชื้อ ตรวจพบเชื้อในอุจจาระ |
| Ischemic colitis |
พบในผู้สูงอายุหรือผู้ที่มีปัจจัยเสี่ยงโรคหลอดเลือด อาการปวดท้องเฉียบพลันร่วมกับถ่ายเป็นเลือด |
| Irritable bowel syndrome (IBS) |
ไม่มีเลือดปน และไม่มีหลักฐานการอักเสบจากการตรวจ |
การรักษา
การรักษามุ่งเน้นเพื่อลดการอักเสบ บรรเทาอาการ และป้องกันภาวะแทรกซ้อน แนวทางการรักษาได้แก่
- ยา:
- 5-ASA (Mesalamine, Sulfasalazine): ยาหลักในการรักษา UC
- Corticosteroids: ใช้เมื่ออาการรุนแรงหรือไม่ตอบสนองต่อ 5-ASA
- Immunomodulators (Azathioprine, 6-MP): ใช้ควบคุมโรคในรายเรื้อรัง
- Biologics (Anti-TNF, Anti-integrin, Anti-IL): สำหรับผู้ที่ไม่ตอบสนองต่อการรักษามาตรฐาน
- การผ่าตัด: เช่น การผ่าตัดเอาลำไส้ใหญ่ออก (colectomy) เหมาะกับผู้ที่รักษาด้วยยาไม่ได้ผล หรือมีภาวะแทรกซ้อน เช่น เลือดออกควบคุมไม่ได้ หรือเสี่ยงมะเร็งลำไส้
- การดูแลทั่วไป: รับประทานอาหารที่ย่อยง่าย หลีกเลี่ยงอาหารที่กระตุ้นอาการ ควบคุมความเครียด
พยากรณ์โรค
UC เป็นโรคเรื้อรังที่มีการกำเริบและทุเลาสลับกัน แม้ยังไม่มีวิธีรักษาให้หายขาด แต่สามารถควบคุมให้อาการสงบได้ด้วยการรักษาที่เหมาะสม ผู้ป่วยส่วนใหญ่สามารถดำรงชีวิตได้ใกล้เคียงปกติหากได้รับการดูแลต่อเนื่อง อย่างไรก็ตาม ผู้ป่วยที่เป็นโรคมานานจะมีความเสี่ยงมะเร็งลำไส้ใหญ่สูงขึ้น จึงควรได้รับการตรวจติดตามเป็นประจำ
การป้องกัน
เนื่องจากสาเหตุของโรคยังไม่เป็นที่ทราบแน่ชัด จึงไม่มีวิธีการป้องกันโรคนี้โดยตรง แต่สามารถลดความเสี่ยงและป้องกันการกำเริบได้โดย
- หลีกเลี่ยงการใช้ NSAIDs โดยไม่จำเป็น
- งดสูบบุหรี่และดื่มแอลกอฮอล์
- พักผ่อนเพียงพอและจัดการความเครียด
- พบแพทย์เพื่อติดตามอาการอย่างสม่ำเสมอ
สรุป
โรคลำไส้ใหญ่อักเสบชนิดแผล (Ulcerative colitis) เป็นโรคเรื้อรังที่ส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย หากได้รับการวินิจฉัยและรักษาอย่างเหมาะสมสามารถลดภาวะแทรกซ้อนและความเสี่ยงมะเร็งลำไส้ใหญ่ได้ แม้ไม่สามารถป้องกันการเกิดโรคได้ แต่การดูแลสุขภาพที่ดีและการติดตามรักษากับแพทย์อย่างต่อเนื่องจะช่วยให้ผู้ป่วยมีชีวิตที่ใกล้เคียงปกติได้