โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke)

โรคหลอดเลือดสมอง (Stroke) เป็นหนึ่งในสาเหตุการเสียชีวิตและความพิการหลักของประชากรทั่วโลก โดยองค์การอนามัยโลก (WHO) รายงานว่าพบผู้ป่วยใหม่หลายล้านคนต่อปี ในประเทศไทยเอง โรคหลอดเลือดสมองเป็นสาเหตุการเสียชีวิตอันดับต้น ๆ และผู้ป่วยจำนวนมากมีความพิการหลงเหลือ ส่งผลกระทบต่อคุณภาพชีวิตและภาระทางเศรษฐกิจของครอบครัวและสังคม

โรคหลอดเลือดสมองเกิดจากความผิดปกติของการไหลเวียนเลือดไปเลี้ยงสมอง แบ่งได้เป็น 2 กลุ่มใหญ่:

1. หลอดเลือดสมองตีบหรืออุดตัน (Ischemic stroke) พบได้ประมาณ 70-80% ของทั้งหมด เกิดจากลิ่มเลือด (thrombus) หรือเศษลิ่มเลือดจากที่อื่น (embolus) อุดตันหลอดเลือดสมอง
2. หลอดเลือดสมองแตก (Hemorrhagic stroke) พบได้ประมาณ 20-30% เกิดจากผนังหลอดเลือดที่เปราะบางแตก ทำให้มีเลือดออกในสมองหรือเยื่อหุ้มสมอง

ปัจจัยเสี่ยงที่สำคัญ ได้แก่ ความดันโลหิตสูง เบาหวาน ไขมันในเลือดสูง โรคหัวใจ เต็มไปด้วยปัจจัยเสริม เช่น การสูบบุหรี่ ดื่มสุรา ความอ้วน และขาดการออกกำลังกาย

อาการ

อาการของโรคหลอดเลือดสมองมักเกิดขึ้นฉับพลันและขึ้นกับตำแหน่งของสมองที่ได้รับผลกระทบ โดยอาการสำคัญ ได้แก่:

• แขน ขา หรือใบหน้าอ่อนแรงครึ่งซีก
• พูดไม่ชัด พูดไม่ได้ หรือเข้าใจภาษาลำบาก
• การมองเห็นผิดปกติ เช่น มองเห็นภาพซ้อน หรือมองไม่เห็นครึ่งซีก
• การทรงตัวเสีย เดินเซ เวียนศีรษะอย่างรุนแรง
• อาการปวดศีรษะเฉียบพลันรุนแรง (มักพบในหลอดเลือดสมองแตก)

การวินิจฉัย

การวินิจฉัยอาศัยประวัติ อาการแสดง ร่วมกับการตรวจร่างกายทางระบบประสาทและการตรวจเพิ่มเติม เช่น

• CT scan หรือ MRI สมอง เพื่อตรวจแยกว่ามีเลือดออกหรือไม่
• Doppler ultrasound หลอดเลือดคอ
• การตรวจเลือด เช่น น้ำตาล ไขมัน การแข็งตัวของเลือด
• การตรวจหัวใจ เช่น ECG หรือ Echocardiography

การวินิจฉัยแยกโรค

การรักษา

แนวทางการรักษาขึ้นกับชนิดของโรค:

1. Ischemic stroke:
   • ให้ยาละลายลิ่มเลือด (rt-PA) ในผู้ป่วยที่มาโรงพยาบาลภายใน 4.5 ชั่วโมงหลังเริ่มอาการ
   • การทำหัตถการดึงลิ่มเลือดออก (mechanical thrombectomy) ในผู้ป่วยบางราย
   • ยาต้านเกล็ดเลือด เช่น aspirin, clopidogrel
   • ควบคุมความดันโลหิต น้ำตาล และไขมัน
2. Hemorrhagic stroke:
   • การควบคุมความดันโลหิต
   • ผ่าตัดเอาก้อนเลือดออกในกรณีที่เหมาะสม
   • รักษาภาวะแทรกซ้อน เช่น ความดันในกะโหลกศีรษะสูง

ผู้ป่วยทุกรายควรได้รับการฟื้นฟูสมรรถภาพ (rehabilitation) ทั้งทางกายภาพบำบัด กิจกรรมบำบัด และการพูด

พยากรณ์โรค

พยากรณ์โรคขึ้นกับชนิด ความรุนแรง และระยะเวลาที่ได้รับการรักษา ผู้ป่วยบางรายสามารถฟื้นตัวได้ดีหากได้รับการรักษาเร็ว แต่บางรายอาจมีความพิการถาวร เช่น อัมพฤกษ์ อัมพาต หรือปัญหาการสื่อสาร ภาวะแทรกซ้อน เช่น ปอดอักเสบจากการสำลัก แผลกดทับ และภาวะซึมเศร้า เป็นสิ่งที่พบได้บ่อย

การป้องกัน

การป้องกันโรคหลอดเลือดสมองทำได้โดยการควบคุมปัจจัยเสี่ยง ได้แก่:

• ควบคุมความดันโลหิต น้ำตาล และไขมันในเลือด
• หยุดสูบบุหรี่และจำกัดการดื่มสุรา
• ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ
• รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ ลดเค็ม ลดมัน
• ติดตามและรักษาโรคหัวใจหรือภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ

สรุป

โรคหลอดเลือดสมองเป็นภาวะฉุกเฉินทางการแพทย์ที่ต้องได้รับการวินิจฉัยและรักษาอย่างรวดเร็ว เพื่อป้องกันการสูญเสียสมองถาวรและลดอัตราการเสียชีวิต การป้องกันโดยการควบคุมปัจจัยเสี่ยงมีความสำคัญอย่างยิ่ง การรับรู้สัญญาณเตือนและนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลโดยเร็วสามารถช่วยชีวิตและลดความพิการได้