โรคนิวโมโคนิโอสิส (Pneumoconiosis)

โรคนิวโมโคนิโอสิสเป็นกลุ่มโรคปอดที่เกิดจากการหายใจเอาฝุ่นแร่หรือฝุ่นอนินทรีย์เข้าไปสะสมในปอดเป็นเวลานาน ส่งผลให้เกิดการอักเสบและการสร้างพังผืดในเนื้อปอด มักพบในผู้ที่ทำงานในอุตสาหกรรมเหมืองแร่ ก่อสร้าง หรือโรงงานที่มีการสัมผัสฝุ่นอุตสาหกรรมต่อเนื่อง อุบัติการณ์ของโรคแตกต่างกันไปในแต่ละพื้นที่ โดยประเทศที่ขาดมาตรการด้านความปลอดภัยในการทำงานที่เข้มงวด มักพบผู้ป่วยมากกว่า

ชนิดของฝุ่นที่ทำให้เกิดโรค ได้แก่:

• ฝุ่นซิลิกา (Silica) → ทำให้เกิดโรคซิลิโคซิส (Silicosis)
• ฝุ่นแร่ใยหิน (Asbestos) → ทำให้เกิดโรคแอสเบสโตซิส (Asbestosis)
• ฝุ่นถ่านหิน (Coal dust) → ทำให้เกิดโรคถ่านหิน หรือ Black lung disease
• ฝุ่นโลหะหนักหรือแร่บางชนิด เช่น เบริลเลียม ดีบุก อะลูมิเนียม

อาการ

อาการของโรคมักค่อย ๆ ปรากฏและรุนแรงขึ้นตามระยะเวลาการสัมผัสและปริมาณฝุ่นที่ได้รับ อาการสำคัญที่พบบ่อย ได้แก่:

• หายใจลำบากหรือหอบเหนื่อย โดยเฉพาะขณะออกแรง
• ไอเรื้อรัง อาจมีเสมหะร่วมด้วย
• เจ็บหรือแน่นหน้าอก
• อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร และน้ำหนักลด
• หากรุนแรงมาก อาจเกิดภาวะหายใจล้มเหลวหรือหัวใจวายด้านขวา (Cor pulmonale)

การวินิจฉัย

การวินิจฉัยโรคต้องอาศัยการซักประวัติ การตรวจร่างกาย และการตรวจเพิ่มเติมทางห้องปฏิบัติการและภาพถ่ายรังสี ขั้นตอนที่ใช้บ่อย ได้แก่:

• การซักประวัติการทำงานหรือการสัมผัสฝุ่นเป็นเวลานาน
• ภาพถ่ายรังสีทรวงอก (Chest X-ray) หรือ CT scan ที่มักพบพังผืดและจุดทึบในปอด
• การตรวจสมรรถภาพปอด (Pulmonary function test) ซึ่งมักพบลักษณะการทำงานแบบจำกัด (restrictive defect)
• การตรวจเสมหะหรือตัดชิ้นเนื้อปอด (ในบางกรณี) เพื่อยืนยันและช่วยแยกโรคอื่น

การวินิจฉัยแยกโรค

โรค	ลักษณะสำคัญ	สิ่งที่ช่วยแยกโรค
Silicosis	ประวัติทำงานเหมืองหรือก่อสร้าง, ภาพถ่ายรังสีพบ nodular opacities ที่ปอดส่วนบน	อาจพบลักษณะไข่หิน (egg-shell calcification) ของ hilar nodes
Asbestosis	ประวัติสัมผัสใยหิน, ภาพถ่ายรังสีพบ fibrosis ที่ปอดส่วนล่าง	สัมพันธ์กับมะเร็งเยื่อหุ้มปอด (Mesothelioma)
Coal workers' pneumoconiosis	ประวัติทำงานเหมืองถ่านหิน, ภาพรังสีพบ opacities กระจาย	หากรุนแรงอาจพัฒนาเป็น Progressive Massive Fibrosis
Idiopathic Pulmonary Fibrosis (IPF)	ไม่มีประวัติสัมผัสฝุ่นจากอาชีพ, HRCT พบ UIP pattern	ไม่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อมหรืออาชีพ
Tuberculosis	อาการคล้าย เช่น ไอเรื้อรัง เหนื่อย น้ำหนักลด	ตรวจเสมหะพบเชื้อวัณโรค (TB)

การรักษา

ปัจจุบันยังไม่มีวิธีรักษาที่ทำให้โรคหายขาดได้ การรักษามุ่งเน้นไปที่การบรรเทาอาการ ชะลอการลุกลามของโรค และจัดการกับภาวะแทรกซ้อน การดูแลหลัก ได้แก่:

• หยุดการสัมผัสฝุ่นที่เป็นสาเหตุทันที
• ใช้ยาลดอาการ เช่น ยาขยายหลอดลม หรือยาลดการอักเสบ (ตามความจำเป็น)
• ให้ออกซิเจนเสริมในผู้ที่มีภาวะพร่องออกซิเจน
• รับวัคซีนป้องกันโรคทางเดินหายใจ เช่น วัคซีนไข้หวัดใหญ่และวัคซีนป้องกันปอดอักเสบ
• เข้าร่วมโปรแกรมฟื้นฟูสมรรถภาพปอด (Pulmonary rehabilitation)
• การปลูกถ่ายปอด (สำหรับผู้ป่วยที่โรครุนแรงและเข้าเกณฑ์)

พยากรณ์โรค

พยากรณ์โรคขึ้นอยู่กับชนิดของฝุ่น ระยะเวลาที่สัมผัส และความรุนแรงของโรค โดยทั่วไปโรคดำเนินไปอย่างช้า ๆ แต่ไม่สามารถย้อนกลับได้ หากผู้ป่วยยังคงสัมผัสฝุ่น อาการจะทรุดลงเรื่อย ๆ และมีความเสี่ยงสูงต่อการติดเชื้อ ภาวะหายใจล้มเหลว และมะเร็งปอด

การป้องกัน

• ลดปริมาณฝุ่นในสถานที่ทำงาน เช่น ใช้ระบบระบายอากาศหรือพ่นละอองน้ำ
• สวมใส่อุปกรณ์ป้องกันส่วนบุคคล (เช่น หน้ากากกรองฝุ่น N95 หรือสูงกว่า)
• ตรวจสุขภาพประจำปีสำหรับกลุ่มเสี่ยง เช่น คนงานเหมือง ก่อสร้าง หรือโรงงานอุตสาหกรรม
• ให้ความรู้และอบรมแรงงานเกี่ยวกับอันตรายของฝุ่นอุตสาหกรรม

สรุป

โรคนิวโมโคนิโอสิส (Pneumoconiosis) เป็นโรคปอดเรื้อรังที่เกิดจากการหายใจเอาฝุ่นอนินทรีย์เข้าสู่ปอดในระยะเวลานาน ทำให้เกิดพังผืดและความเสียหายต่อเนื้อปอด แม้จะไม่สามารถรักษาให้หายขาดได้ แต่สามารถบรรเทาอาการและป้องกันภาวะแทรกซ้อนได้ การป้องกันโดยลดการสัมผัสฝุ่นและใช้มาตรการความปลอดภัยในสถานที่ทำงาน จึงเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพที่สุดในการลดการเกิดโรคและความรุนแรงของโรคนี้