โรคเบาหวานชนิดที่ 1 (Diabetes Mellitus Type 1)

โรคเบาหวานชนิดที่ 1 (Type 1 Diabetes Mellitus: T1DM) พบประมาณร้อยละ 5–10 ของผู้ป่วยเบาหวานทั้งหมด ทั่วโลก โดยมีอุบัติการณ์เฉลี่ยประมาณ 10–20 รายต่อประชากร 100,000 คนต่อปี โรคนี้พบได้บ่อยในเด็กและวัยรุ่น โดยเฉพาะในช่วงอายุ 4–14 ปี แต่สามารถเกิดได้ทุกช่วงอายุ พบในเพศหญิงและชายใกล้เคียงกัน ในประเทศเขตยุโรปตอนเหนือและสแกนดิเนเวียมีอัตราสูงสุด ขณะที่ในเอเชียรวมถึงประเทศไทยพบได้น้อยกว่า

สาเหตุและปัจจัยเสี่ยง

โรคเบาหวานชนิดที่ 1 เกิดจากการทำลายเซลล์เบต้า (β-cells) ในตับอ่อน ซึ่งทำหน้าที่สร้างอินซูลิน โดยระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายผิดปกติและโจมตีเซลล์เหล่านี้ ทำให้ร่างกายขาดอินซูลินอย่างสิ้นเชิง ส่งผลให้ระดับน้ำตาลในเลือดสูงขึ้น

ปัจจัยที่เกี่ยวข้อง ได้แก่:

• พันธุกรรม: ความผิดปกติของยีนในระบบ HLA บางชนิด เช่น HLA-DR3, HLA-DR4 เพิ่มความเสี่ยง
• ภูมิคุ้มกันผิดปกติ: มีการตรวจพบแอนติบอดีต่อเซลล์เบต้า เช่น GAD65 antibody, IA-2 antibody
• สิ่งแวดล้อม: การติดเชื้อไวรัสบางชนิด (เช่น Coxsackievirus B, Enterovirus) อาจกระตุ้นให้ภูมิคุ้มกันโจมตีตับอ่อน
• ปัจจัยอื่น ๆ: การได้รับนมวัวในวัยทารก การขาดวิตามินดี และความเครียดทางร่างกายบางอย่างอาจมีส่วนเกี่ยวข้อง

อาการและอาการแสดง

โรคเบาหวานชนิดที่ 1 มักแสดงอาการเฉียบพลันภายในไม่กี่สัปดาห์ โดยมีอาการสำคัญที่เรียกว่า “3 มาก 1 น้อย” ได้แก่:

• ปัสสาวะบ่อย (Polyuria)
• กระหายน้ำมาก (Polydipsia)
• กินมาก (Polyphagia)
• แต่น้ำหนักลด

อาการร่วมอื่น ๆ ได้แก่ เหนื่อยง่าย ตามัว แผลหายช้า ผิวหนังแห้ง และในบางรายอาจเริ่มต้นด้วยภาวะ เบาหวานคีโตแอซิโดซิส (Diabetic Ketoacidosis: DKA) ซึ่งเป็นภาวะฉุกเฉินที่มีอาการคลื่นไส้ อาเจียน หายใจลึกเร็ว (Kussmaul respiration) และอาจหมดสติได้

การวินิจฉัย

การวินิจฉัยโรคเบาหวานชนิดที่ 1 อาศัยการตรวจระดับน้ำตาลในเลือดและหลักฐานของการขาดอินซูลิน โดยเกณฑ์การวินิจฉัยโรคเบาหวาน (ตาม ADA 2024) มีดังนี้:

• ระดับน้ำตาลในเลือดขณะอดอาหาร ≥ 126 mg/dL (7.0 mmol/L)
• ระดับน้ำตาลในเลือดหลังดื่มกลูโคส (OGTT 2 ชม.) ≥ 200 mg/dL (11.1 mmol/L)
• ค่า HbA1c ≥ 6.5%
• หรือ ระดับน้ำตาลในเลือดแบบสุ่ม ≥ 200 mg/dL ร่วมกับอาการของเบาหวาน

นอกจากนี้ ควรตรวจเพิ่มเติมเพื่อยืนยันชนิดของโรค เช่น

• ระดับ C-peptide ต่ำ (บ่งชี้ว่าร่างกายผลิตอินซูลินได้น้อย)
• ตรวจพบ autoantibodies เช่น Anti-GAD, IA-2A, ZnT8A, ICA

การวินิจฉัยแยกโรคเบาหวานชนิดที่ 1

โรค	ลักษณะเด่นที่แตกต่าง
เบาหวานชนิดที่ 2	เริ่มในผู้ใหญ่ อ้วน ไม่มีแอนติบอดี น้ำตาลสูงแต่ C-peptide ปกติหรือสูง
LADA (Latent Autoimmune Diabetes in Adults)	เกิดในผู้ใหญ่ มีแอนติบอดีเหมือนชนิดที่ 1 แต่ดำเนินโรคช้ากว่า
MODY (Maturity-Onset Diabetes of the Young)	เกิดจากพันธุกรรมโดยตรง ไม่มีแอนติบอดี การตอบสนองต่ออินซูลินยังดี
เบาหวานขณะตั้งครรภ์	เกิดเฉพาะในหญิงตั้งครรภ์ และมักหายหลังคลอด

การรักษา

การรักษาหลักของโรคเบาหวานชนิดที่ 1 คือการให้อินซูลินทดแทน (Insulin Replacement Therapy) ตลอดชีวิต เนื่องจากร่างกายไม่สามารถสร้างอินซูลินเองได้ โดยรูปแบบการรักษาประกอบด้วย:

• การฉีดอินซูลินหลายครั้งต่อวัน (Multiple Daily Injections; MDI) — ใช้อินซูลินชนิดออกฤทธิ์เร็วก่อนอาหาร และชนิดออกฤทธิ์ยาวก่อนนอน
• การใช้อินซูลินปั๊ม (Insulin pump therapy) — สำหรับผู้ที่ต้องการควบคุมระดับน้ำตาลให้ใกล้เคียงปกติที่สุด

นอกจากนี้ ต้องดูแลควบคู่ด้วย:

• การนับคาร์โบไฮเดรต (Carbohydrate counting)
• การตรวจระดับน้ำตาลปลายนิ้ว หรือใช้เครื่องตรวจต่อเนื่อง (CGM)
• การควบคุมอาหาร ออกกำลังกายสม่ำเสมอ และหลีกเลี่ยงการดื่มแอลกอฮอล์
• การให้ความรู้ผู้ป่วยเรื่องภาวะน้ำตาลต่ำ (Hypoglycemia) และวิธีแก้ไข

พยากรณ์โรค

ด้วยเทคโนโลยีการรักษาที่ดีขึ้น ผู้ป่วยโรคเบาหวานชนิดที่ 1 สามารถมีอายุขัยใกล้เคียงคนปกติได้ หากควบคุมน้ำตาลในเลือดให้อยู่ในเกณฑ์ที่เหมาะสม อย่างไรก็ตาม หากควบคุมไม่ดีอาจเกิดภาวะแทรกซ้อนเรื้อรัง เช่น

• โรคไตจากเบาหวาน (Diabetic nephropathy)
• โรคจอตาจากเบาหวาน (Diabetic retinopathy)
• โรคปลายประสาทเสื่อม (Neuropathy)
• โรคหัวใจและหลอดเลือด

การป้องกัน

ปัจจุบันยังไม่มีวิธีป้องกันโรคเบาหวานชนิดที่ 1 อย่างแน่นอน เนื่องจากเป็นโรคที่เกิดจากภูมิคุ้มกันทำลายตนเอง อย่างไรก็ตาม การติดตามผู้ที่มีความเสี่ยงสูง เช่น ญาติสายตรงของผู้ป่วย หรือผู้ที่ตรวจพบ autoantibodies อาจช่วยให้ตรวจพบและรักษาได้เร็วขึ้นเพื่อลดภาวะแทรกซ้อน

สรุป

โรคเบาหวานชนิดที่ 1 เป็นโรคเรื้อรังที่เกิดจากการขาดอินซูลินเนื่องจากภูมิคุ้มกันทำลายเซลล์เบต้าในตับอ่อน ผู้ป่วยมักเริ่มมีอาการตั้งแต่เด็กหรือวัยรุ่น การรักษาจำเป็นต้องใช้อินซูลินทดแทนตลอดชีวิต ควบคุมอาหาร และติดตามระดับน้ำตาลอย่างใกล้ชิด การดูแลอย่างต่อเนื่องสามารถช่วยให้ผู้ป่วยมีคุณภาพชีวิตที่ดีและลดความเสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนได้อย่างมาก