ปวดศีรษะ (Headache)

ปวดหัวเป็นอาการที่แทบทุกคนเคยเป็นมามากกว่าหนึ่งครั้งในชีวิต แต่ส่วนใหญ่ไม่มีสาเหตุที่ร้ายแรง อาการปวดหัวที่สงสัยว่าจะมีโรคร้ายแรงและควรไปพบแพทย์โดยเร็วได้แก่อาการปวดหัวที่มีอาการดังต่อไปนี้ร่วมด้วย

• สับสน ไม่เข้าใจสิ่งที่คนอื่นพูด
• ชักหรือหมดสติ
• มีไข้สูง 39-40ºC
• อ่อนแรงหรือชาแขนขาซีกใดซีกหนึ่ง
• คอแข็ง เวลานอนหงายจะยกศีรษะให้คางมาชิดอกไม่ได้
• ตามัว เห็นภาพไม่ชัด หรือมีภาพซ้อนกัน หรือเห็นภาพบางส่วนขาดหายไป
• มีปัญหาในการพูด
• มีปัญหาในการเดิน
• อาเจียน (โดยไม่มีอาการปวดมวนท้อง, ท้องเสีย, เวียนศีรษะ, หรือสาเหตุอื่นที่อาจทำให้อาเจียน)

หรือไม่มีอาการร่วมดังกล่าวแต่เป็นอาการปวดที่

• ปวดอย่างรุนแรงภายในระยะเวลาเป็นวินาทีและไม่หายไปเลย
• ปวดหัวมากขึ้นเรื่อย ๆ หลังการบาดเจ็บที่ศีรษะภายใน 2 เดือน
• อาการปวดหัวที่พบในคนสูงอายุ (ปกติคนสูงอายุจะไม่ปวดศีรษะง่ายเหมือนวัยที่ยังต้องต่อสู้ชีวิต อาการปวดศีรษะในคนสูงอายุมักมาจากพยาธิสภาพจริง ๆ)
• อาการปวดหัวที่พบในเด็กก่อนวัยเรียน (ต่ำกว่าอายุ 7 ขวบ)

หากท่านไม่จัดอยู่ในกลุ่มดังกล่าวข้างต้นร่วม แต่รู้สึกว่าปวดหัวบ่อย หรือปวดมากจนแทบจะทำงานหรือนอนไม่ได้ ลองศึกษาลักษณะอาการของภาวะหรือโรคที่พบบ่อยข้างล่างนี้ก่อน เพื่อลดความกังวลใจก่อนไปปรึกษาแพทย์

ปวดศีรษะจากความเครียด (Tension headache)

ในภาวะที่พักผ่อนน้อย, ใช้สายตาหรือการคิดมากเกินไป, ทำงานอยู่ในท่าเดิมนาน ๆ, รู้สึกเครียด วิตกกังวล หรือกดดันในบางเรื่อง ร่างกายจะบอกให้เรา "พักได้แล้ว" จากอาการปวดหนัก ๆ ที่ขมับทั้งสองข้าง หรือปวดตื้อ ๆ ไปทั้งหัว คิดอะไรไม่ออก บางคนอาจรู้สึกปวดที่ต้นคอ หลัง และไหล่ร่วมด้วย

อาการปวดศีรษะแบบนี้จะดีขึ้นเมื่อทานยาแก้ปวด และหายไปเมื่อได้พักผ่อนเต็มอิ่ม

ปวดศีรษะจากโรคไมเกรน (Migraine)

โรคนี้พบในคนอายุน้อยถึงวัยกลางคน มักพบในเพศหญิงมากกว่าชาย เกิดจากความผิดปกติของระบบไฟฟ้าที่ผิวสมอง ทำให้สมองถูกกระตุ้นได้ง่ายกว่าคนปกติ สิ่งกระตุ้นอาจเป็นแสงจ้า เสียงดัง แอลกอฮอล์ ผงชูรส ฮอร์โมน ฯลฯ เมื่อสมองถูกกระตุ้นจะส่งกระแสไฟฟ้าวิ่งไปตามผิวของสมองอย่างช้า ๆ (ทำให้มีอาการเตือน) จากนั้นหลอดเลือดสมองจะขยายตัวทำให้ปวดศีรษะในที่สุด

ไม่ใช่ผู้ที่เป็นโรคไมเกรนจะมีอาการเตือนก่อนปวดศีรษะทุกราย ส่วนใหญ่จะไม่มีอาการเตือน ผู้ที่มีอาการเตือนอาจมีอาการเห็นแสงซิกแซก วาบวับ หรือระยิบระยับ เห็นภาพมืดไปเป็นบางส่วน หรือเห็นไม่ชัด หรือเห็นภาพบิดเบี้ยว อาการเตือนอื่น ๆ เช่น ชาที่มือหรือรอบปาก, ไม่สามารถพูดได้ชั่วคราวหรือนึกชื่อไม่ออก, มีอาการอ่อนแรงของแขนขาซีกหนึ่งของร่างกาย เป็นต้น

อาการนำจะเป็นอยู่ราว 15 นาที จากนั้นภายใน 1 ชั่วโมงถัดมาจะเกิดอาการปวดหัว ผู้ป่วยส่วนใหญ่จะปวดตุบ ๆ ที่ขมับข้างเดียว (ส่วนน้อยเป็นพร้อมกัน 2 ข้าง) อาจปวดร้าวไปที่กระบอกตา คลื่นไส้ อาเจียน ตาพร่าเมื่อเห็นแสง อาการจะเป็นอยู่นาน 4-72 ชั่วโมง ถ้าทำงานหรือเดินจะปวดมากขึ้น ต้องพักผ่อนอยู่นิ่ง ๆ ในห้องที่มืดและเงียบ

หากสิ่งกระตุ้นนั้นเป็นฮอร์โมนเพศ ผู้ป่วยจะปวดศีรษะก่อนมีประจำเดือนทุกเดือน พอประจำเดือนมาอาการปวดก็จะค่อย ๆ หายไป

ในระหว่างที่ไม่มีอาการผู้ป่วยจะเหมือนคนปกติ สามารถทำงาน วางแผน และใช้ชีวิตได้อย่างปกติ

ผู้ป่วยไมเกรนอาจดูแลตนเองดังนี้

• คอยสังเกตสิ่งกระตุ้นของตัวเอง และพยายามหลีกเลี่ยง
• นอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ ใช้ชีวิตแบบผ่อนคลาย ไม่เอาเรื่องของคนอื่นมาใส่ตัว มีเวลาทำกิจกรรมที่ตัวเองชอบอยู่เสมอ
• งดบุหรี่ งดเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีน งดน้ำอัดลมและเครื่องดื่มชูกำลัง
• หากทานยาคุมกำเนิดควรปรึกษาแพทย์ถึงวิธีคุมกำเนิดแบบอื่น
• เมื่อเริ่มปวดศีรษะให้รีบทานยาทันที ยาที่ใช้ได้ เช่น พาราเซตามอล, ยากลุ่ม triptan หรือยาที่มีส่วนผสมของ ergotamine ซึ่งออกฤทธิ์ที่เส้นเลือดสมองโดยตรง (ยาเหล่านี้ควรได้รับคำแนะนำจากแพทย์)

ผู้ป่วยไมเกรนที่ไวต่อสิ่งกระตุ้นมาก คือปวดหัวเป็นประจำหลาย ๆ ครั้งต่อเดือนจนรบกวนคุณภาพชีวิตแพทย์อาจให้ทานยาป้องกัน ยาเหล่านี้ได้แก่ ยากันชักกลุ่ม Topiramate หรือ Valproic acid, ยาปิดกั้นตัวรับแคลเซียม เช่น Flunarizine Cinnarizine Verapamil, ยาปิดกั้นตัวรับเบต้า เช่น Propanolol, Atenolol, Metoprolol เป็นต้น ยาเหล่านี้ต้องรับประทานทุกวัน ซึ่งบางตัวอาจมีผลทำให้ความดันลดลง

ปวดศีรษะจากโรคคลัสเตอร์ (Cluster headache)

โรคนี้พบได้ไม่บ่อย มักพบในผู้ชายอายุ 20 - 40 ปี เป็นความผิดปกติของเส้นประสาทสมองคู่ที่ 5 และระบบประสาทอัตโนมัติ โรคกำเริบเมื่อมีดื่มแอลกอฮอล์ สูบบุหรี่ เดินทาง หรือทานอาหารที่มีไนเตรท ลักษณะพิเศษคืออาการปวดจะมาเป็นชุด ๆ (cluster) แต่ละครั้งนาน 15 นาทีถึง 3 ชั่วโมง มักปวดตรงเวลากันทุกวัน วันหนึ่งอาจปวด 3 เวลา และยาวนานเป็นสัปดาห์หรือเป็นเดือน

ลักษณะจะปวดศีรษะซีกเดียวหรือใบหน้าครึ่งซีก ปวดออกกระบอกตา มีตาแดง น้ำตาไหล คัดจมูก น้ำมูกไหล หนังตาบวม เหงื่อออกที่หน้าผากด้านเดียวกับที่ปวดหัว มักมีอาการตอนกลางคืน โรคคลัสเตอร์จะไม่มีคลื่นไส้อาเจียนและความผิดปกติทางสายตาเหมือนโรคไมเกรน

ช่วงที่มีอาการหากได้สูดดมออกซิเจน 100% จะช่วยลดอาการปวดได้ดี หรืออาจทานยา Sumatriptan ถ้าปวดนานกว่า 30 นาที

พอชุดของอาการปวดศีรษะหายไปก็จะเป็นปกติเหมือนเดิมทุกอย่าง และอาจจะไม่ปวดอีกเลยเป็นปีจนกระทั่งถูกกระตุ้นใหม่

ปวดศีรษะจากโรคไซนัสอักเสบ (Sinusitis)

มักพบในคนที่เป็นโรคภูมิแพ้ คันจมูก จาม มีน้ำมูกเป็นประจำ อาการปวดศีรษะจะไม่รุนแรง แต่เป็นร่วมกับการปวดโพรงไซนัสบนใบหน้า เช่นที่แก้ม หน้าผาก สองข้างจมูก และมีน้ำมูกสีเหลืองไหล มีไข้ต่ำ ๆ หูอื้อ จมูกไม่ได้กลิ่น อาจมีน้ำมูกไหลลงคอ

ปวดศีรษะจากโรค Giant cell arteritis หรือ temporal arteritis

โรคนี้พบในผู้สูงอายุ เพศหญิงมากกว่าชาย เป็นการอักเสบของเส้นเลือดขนาดกลางและใหญ่ได้ทั่วร่างกาย แต่มักเกิดกับเส้นเลือดสมองหรือเส้นเลือดข้างขมับ อาการจะเป็นแบบเจ็บหนังศีรษะและขมับทั้งสองข้าง คือแตะไม่ได้ แตะแล้วจะปวดมาก หวีผมไม่ได้ อาการร่วมที่สำคัญคือ มีไข้ ปวดตามกล้ามเนื้อมาก อ่อนเพลีย เห็นภาพผิดปกติ และปวดขากรรไกรเวลาเคี้ยวอาหาร

ภาวะแทรกซ้อนของโรคนี้คือตาบอดข้างใดข้างหนึ่ง ซึ่งจะเกิดฉับพลันเพราะเส้นประสาทตาขาดเลือดไปเลี้ยง หรือการเกิดอัมพาตของแขนขา, กล้ามเนื้อใบหน้า จากการที่เส้นเลือดสมองตีบตัน

แม้จะดูอันตราย แต่โรคนี้รักษาให้หายขาดได้ไม่ยากถ้าเริ่มตั้งแต่เนิ่น ๆ โดยเฉพาะเมื่อยังไม่มีการอักเสบของเส้นเลือดที่ไปเลี้ยงจอตา

ปวดศีรษะจากโรคต้อหิน (Glaucoma)

โรคนี้เกิดจากการมีความดันภายในลูกตาสูงจนค่อย ๆ ทำลายเส้นประสาทตาจนตาบอด (หากไม่ได้รับการรักษา) มักพบในวัยกลางคนขึ้นไป มีทั้งชนิดที่เป็นเฉียบพลันและเรื้อรัง ชนิดที่เป็นเฉียบพลันจะมีอาการปวดตาและปวดหัวอย่างฉับพลัน มีตาแดง ตามัว เห็นช่องว่างรอบแสง คลื่นไส้อาเจียน มักเป็นตอนที่เพิ่งออกมาจากที่มืด เช่น โรงภาพยนตร์ หรือเพิ่งเปิดไฟเข้าบ้านตอนกลางคืน ส่วนชนิดที่เป็นเรื้อรังมักไม่มีอาการ แต่สายตาจะมัวลงเรื่อย ๆ

ปวดศีรษะจากความดันโลหิตสูง (Hypertension)

ปัจจุบันภาวะนี้พบได้น้อยลงมากเพราะมีการวัดความดันเพื่อคัดกรองกันอย่างกว้างขวางไม่ว่าจะไปปรึกษาที่อนามัย คลินิก หรือที่โรงพยาบาล ความดันโลหิตสูงที่ทำให้เกิดอาการปวดศีรษะได้ต้องเป็นระดับที่สูงมาก ๆ (> 180 mmHg) ซึ่งอาจพบในผู้ที่ขาดยาลดความดันที่เคยทานประจำ หรือผู้ที่เป็นความดันสูงอยู่แล้วเกิดความเครียดมาก ๆ อาการจะเป็นทั้งปวดและวิงเวียนศีรษะ ถ้านั่งนิ่ง ๆ จะรู้สึกว่าหัวเต้นตุบ ๆ ตามการเต้นของชีพจร บางคนจะแน่นหน้าอกด้วย กรณีนี้ต้องรีบพัก ผ่อนคลาย และเรียกรถพยาบาลโดยด่วน

หากเป็นในผู้ที่ไม่เคยวัดความดันมาก่อน อาการปวดศีรษะจากความดันโลหิตสูงมักจะปวดตื้อ ๆ ตอนตื่นนอนตอนเช้า ตื่นมาก็รู้สึกไม่สดชื่น หนักหัว และเป็นอย่างนี้ประจำ

ปวดศีรษะจากการทานยาแก้ปวดเป็นประจำ

ผู้ที่ใช้ยาแก้ปวดหรือยากล่อมประสาทเป็นประจำจะเกิดอาการต้องพึ่งยาไปตลอด พอหมดฤทธิ์ยาอาการปวดก็จะกำเริบขึ้นมาใหม่ ปัจจุบันจึงมีแนะนำให้ปรับเปลี่ยนวิถีการดำรงชีวิตแทนการใช้ยา ใจที่เป็นสุขร่างกายก็จะทำงานเป็นระบบระเบียบไปด้วย

ปวดศีรษะจากดื่มสุรา กาแฟ มากเกินไป

แอลกอฮอล์ทำให้หลอดเลือดขยายตัว (เราถึงรู้สึกอุ่นขึ้น) รวมทั้งหลอดเลือดที่สมองด้วย จึงทำให้ปวดศีรษะ กาแฟหรือเครื่องดื่มที่มีคาเฟอีนจะกระตุ้นสมองให้ตื่นอยู่เสมอ แต่การดื่มมากเกินไปจะทำให้สมองที่ไม่ได้พักอ่อนล้าลงในที่สุด ผู้ป่วยจะรู้สึกอ่อนเพลีย ปวดศีรษะ แต่ก็หลับไม่ได้ ซึ่งค่อนข้างจะทรมาณจนกว่าจะหมดฤทธิ์ของคาเฟอีน

แนวทางการตรวจรักษา

โดยปกติแพทย์จะสอบถามลักษณะอาการ, ประวัติเกี่ยวกับความเครียด ซึมเศร้า นอนไม่พอ ปัญหาในครอบครัว ปัญหาที่ทำงาน, และอาการแสดงทางระบบประสาท รวมทั้งตรวจร่างกายทางระบบประสาทและตรวจอย่างอื่นที่จำเป็นเพื่อแยกโรคต่าง ๆ ที่ไม่ใช่โรคทางสมองออกไปก่อน เช่น

• วัดไข้ (เมื่ออุณหภูมิร่างกายสูงขึ้นหลอดเลือด ขยายตัวจะทำให้ปวดศีรษะได้ง่าย)
• วัดความดันโลหิต
• ดูอาการแสดงของคอพอกเป็นพิษ
• ตรวจสายตา ความคมชัด หรือการเห็นภาพซ้อน
• ตรวจการอักเสบของโพรงจมูก และบริเวณไซนัส
• การเจ็บของฟัน ข้อต่อขากรรไกร กล้ามเนื้อต้นคอ ฯลฯ

อาการปวดศีรษะที่ตรวจไม่พบอาการแสดงทางระบบประสาทและไม่เข้ากับโรคเฉพาะใด ๆ อาจได้รับการวินิจฉัยว่าเกิดจากภาวะเครียดและได้ยาบรรเทาอาการไปก่อน การเอกซเรย์สมองจะทำเฉพาะในรายที่สงสัยเป็นโรคเกี่ยวกับสมองเท่านั้น เพราะการตรวจครั้งหนึ่ง ๆ มีค่าใช้จ่ายที่สูงมาก (ไม่ว่าท่านจะเบิกได้หรือไม่ก็ต้องมีผู้รับผิดชอบค่าใช้จ่ายส่วนนี้) ผู้ที่พยายามพักผ่อน ตัดเรื่องวุ่นวาย และทานยาแล้วไม่หายควรกลับไปตรวจยังสถานที่เดิมอีกครั้ง เพราะแพทย์จะมีประวัติเก่าไว้แล้ว และอาจพิจารณาส่งตรวจให้ละเอียดขึ้น ดีกว่าไปตรวจยังสถานที่ใหม่ซึ่งแพทย์ท่านใหม่ก็จะต้องเริ่มต้นด้วยวิธีการเดียวกัน

Simple Collapsible