คลื่นไส้อาเจียน (Nausea vomiting)
อาการคลื่นไส้และอาเจียนเกิดจากกลไกการทำงานเดียวกัน หากอาการยังไม่รุนแรงมักเริ่มจากความรู้สึกคลื่นไส้ก่อน และเมื่ออาการเพิ่มมากขึ้นจึงเกิดการอาเจียนตามมา ในทางการแพทย์จึงมักพิจารณาทั้งสองอาการควบคู่กัน
อย่างไรก็ตาม หากมีอาการอาเจียนโดยไม่รู้สึกคลื่นไส้ จำเป็นต้องแยกภาวะนี้ออกจากการ “ขย้อนอาหาร” (regurgitation) ซึ่งเกิดจากการไหลย้อนกลับของอาหารด้วยเหตุใดก็ตาม และไม่ถือว่าเป็นภาวะคลื่นไส้อาเจียน
อาการคลื่นไส้อาเจียนมักพบร่วมกับอาการอื่น เช่น ปวดศีรษะ เวียนศีรษะ ปวดท้อง หรือท้องเสีย อาการร่วมเหล่านี้ช่วยให้ประเมินสาเหตุของโรคได้แม่นยำขึ้น
สาเหตุของอาการคลื่นไส้อาเจียน
- โรคทางระบบประสาท
- ความดันในกะโหลกศีรษะเพิ่มขึ้น เช่น มีก้อน ฝี หรือเลือดออกในสมอง
- ความผิดปกติของระบบการทรงตัว เช่น เมารถ เมาคลื่น โรคมีเนียร์
- โรคไมเกรน
- โรคทางจิตเวช เช่น Bulimia nervosa
- โรคในช่องท้อง
- ระบบย่อยอาหาร เช่น โรคกระเพาะ อาหารเป็นพิษ ท้องอืด ลำไส้ไม่ทำงาน ลำไส้อักเสบ ลำไส้อุดตัน ถุงน้ำดีอักเสบ ตับอักเสบ ตับอ่อนอักเสบ หรือมะเร็งระบบทางเดินอาหาร
- ระบบทางเดินปัสสาวะ เช่น กรวยไตอักเสบ
- ความผิดปกติทางเมตาบอลิก
- ภาวะไตวาย
- ภาวะตับแข็ง
- ความผิดปกติของสมดุลเกลือแร่ เช่น แคลเซียมในเลือดสูง โพแทสเซียมในเลือดสูง หรือโซเดียมในเลือดต่ำ
- เบาหวานที่มีน้ำตาลในเลือดสูง
- โรคระบบต่อมไร้ท่อ เช่น ต่อมหมวกไตไม่ทำงาน ต่อมไทรอยด์สร้างฮอร์โมนไม่พอ
- ภาวะอื่น ๆ
- แพ้ท้อง
- แพ้ยา
- แพ้อาหาร
- พิษสุรา
- โรคติดเชื้อทั่วไป
- กล้ามเนื้อหัวใจขาดเลือด
- ในเด็กเล็กอาจอาเจียนโดยไม่ทราบสาเหตุ
แนวทางการตรวจรักษา
ขั้นแรก แพทย์จะสอบถามอาการอย่างละเอียด เช่น อาการร่วมอื่น ความสัมพันธ์กับเหตุการณ์หรืออาหาร ลักษณะสิ่งที่อาเจียนออกมา ลำดับการเกิดอาการ ระดับความรุนแรง โรคประจำตัว การใช้ยา น้ำหนักตัว และพฤติกรรมที่ผ่านมา ข้อมูลเหล่านี้ช่วยระบุสาเหตุได้อย่างมีประสิทธิภาพ
หลังจากนั้นจะมีการตรวจร่างกายอย่างละเอียด หากประวัติบ่งชี้ชัดเจนว่าเกิดจากสาเหตุใด แพทย์จะตรวจเพิ่มเติมตามความจำเป็น แต่หากยังไม่สามารถสรุปได้ อาจต้องตรวจเลือด เอกซเรย์ หรือการตรวจเฉพาะทางอื่นเพิ่มเติม โดยทั่วไปไม่จำเป็นต้องนอนโรงพยาบาล
นอกจากการหาสาเหตุแล้ว แพทย์มักตรวจเลือดเพื่อประเมินภาวะแทรกซ้อนจากการอาเจียน เช่น ภาวะเสียสมดุลเกลือแร่ ซึ่งหากพบก็จำเป็นต้องรักษาควบคู่กับการรักษาต้นเหตุ
สรุป
อาการคลื่นไส้อาเจียนเป็นอาการที่พบได้บ่อยและมีสาเหตุหลากหลาย ตั้งแต่โรคระบบประสาท โรคในช่องท้อง ความผิดปกติของเมตาบอลิซึม ไปจนถึงภาวะทั่วไปอย่างแพ้ท้องหรือการติดเชื้อ การประเมินอาการร่วม ประวัติที่ละเอียด และการตรวจร่างกายที่ครบถ้วนจึงมีความสำคัญอย่างมาก การพบแพทย์ช่วยให้ค้นหาสาเหตุที่แท้จริง และป้องกันภาวะแทรกซ้อน เช่น การเสียสมดุลเกลือแร่ การรักษาจะได้ตรงจุดและฟื้นตัวได้รวดเร็วขึ้น