เอกซเรย์ทรวงอก (Chest x-ray, CXR)

การถ่ายเอกซเรย์ทรวงอกเพื่อคัดกรองมะเร็งปอดปัจจุบันไม่ทำกันแล้ว เพราะไม่สามารถเห็นมะเร็งระยะเริ่มแรกได้ ประเทศทางตะวันตกแนะนำให้ทำ Low dose CT-chest แทน แต่การเอกซเรย์ทรวงอกยังเป็นการคัดกรองการตรวจสุขภาพทั่วไปในประเทศไทยอยู่ เพราะอย่างน้อยก็ทำให้เราได้ข้อมูลสำคัญถึง 9 ส่วน ดังนี้

  1. เนื้อปอด ปกติไม่ควรจะมีฝ้าขาวหรือก้อนอยู่ในเนื้อปอด หากมีต้องหาสาเหตุ ฝ้าขาวอาจเป็นพังผืดหรือแผลเป็นจากโรคปอดรุนแรงในอดีต หรือเป็นปอดอักเสบ ณ ปัจจุบัน หรือมีปอดแฟบ หรือมีน้ำ/หนอง/เลือดในช่องเยื่อหุ้มปอด ก้อนอาจเป็นเนื้องอก หัวนม หรือวัตถุนอกตัวผู้ป่วย

    2. เอกซเรย์ทรวงอกเป็นข้อบ่งชี้ในการดูเนื้อปอดสำหรับผู้ที่มีอาการเหล่านี้

    • ไข้ + ไอ + เหนื่อยหอบ
    • เจ็บอกเวลาหายใจเข้า
    • ไอเป็นเลือด
    • ไอเรื้อรังเกิน 2 สัปดาห์
    • แพทย์ฟังเสียงปอดพบความผิดปกติ

  2. เยื่อหุ้มปอด ปกติจะมองไม่เห็นเพราะปอดขยายเต็มทรวงอก ถ้ามองเห็นแสดงว่ามีปอดแตก ลมในปอดรั่วออกมาดันปอดให้แฟบลง

  3. หลอดลม ภายในหลอดลมใหญ่ไม่ควรมีวัตถุ แขนงของหลอดลมฝอยส่วนปลายก็ไม่ควรจะเห็นชัด คนที่สูบบุหรี่มักมีหลอดลมอักเสบเรื้อรัง ทำให้เห็นหลอดลมฝอยชัด ซึ่งเป็นสัญญาณหนึ่งของโรคถุงลมโป่งพอง (COPD)

  4. ขั้วปอดและเมดิแอสตินั่ม ขั้วปอด 2 ข้างไม่ควรมีฝ้าหรือก้อนขาว ฝ้าอาจเป็นภาวะปอดชุ่มน้ำ (ก่อนจะมีน้ำท่วมปอด) ก้อนส่วนใหญ่มักเป็นต่อมน้ำเหลืองที่โตผิดปกติ ซึ่งต้องหาสาเหตุ

    5. เมดิแอสตินั่มคือช่องที่อยู่ระหว่างปอดทั้งสองข้าง ภายในมีหัวใจ หลอดเลือด หลอดน้ำเหลือง ต่อมน้ำเหลือง หลอดลม หลอดอาหาร เส้นประสาท และต่อมไทมัส หากเห็นกว้างเกินไปก็อาจมีเนื้องอกอยู่ภายในเมดิแอสตินั่ม

  5. ขนาดของหัวใจ ปกติหัวใจส่วนที่กว้างที่สุดไม่ควรกว้างเกินครึ่งหนึ่งของความกว้างทรวงอกส่วนที่กว้างที่สุด รูปร่างของหัวใจยังบอกได้ว่ามีหัวใจห้องใดโต

  6. หลอดเลือดแดงใหญ่เอออร์ตา อาจมีหินปูนเกาะในคนสูงอายุที่มีความดันโลหิตสูงมานาน ๆ หรือมีหลอดเลือดโป่ง (aneurysm) ซึ่งต้องรีบรักษาแม้ยังไม่มีอาการ

  7. กระบังลมและสิ่งผิดปกติใต้กระบังลม กระบังลมควรโค้งเหมือนชามคว่ำ หากแบนเหมือนจานคว่ำแสดงว่ามีถุงลมปอดโป่งดันกระบังลมจนแบน ใต้กระบังลมด้านขวาเป็นตับ ถ้าตับโตจะดันกระบังลมด้านขวาขึ้นสูง ใต้กระบังลมด้านซ้ายเป็นกระเพาะอาหาร ปกติจะเห็นลมในกระเพาะด้วย ถ้ามีแผลในกระเพาะทะลุ ลมจากกระเพาะจะลอยขึ้นบนไปอยู่เหนือตับและกระเพาะ ทำให้เห็นเส้นโค้งของกระบังลมชัดเจน กรณีนี้ต้องรีบผ่าตัดเย็บปิดแผล

  8. กระดูกรอบทรวงอก สามารถบอกได้ว่ามีกระดูกบางหรือไม่ หากมีรอยหักเก่าปัจจุบันติดดีแล้วหรือยัง

  9. เนื้อเยื่อรอบทรวงอก ไม่ควรมีลมแทรกอยู่ภายใน หากมีอาจเกิดจากซี่โครงหักทิ่มปอด หรือติดเชื้อของผิวหนังอย่างรุนแรง

เอกซเรย์ท่า PA อาจบอกตำแหน่งของกลีบปอดไม่ชัดเจน ถ้าพบความผิดปกติที่ต้องระบุตำแหน่งให้แน่ชัด แพทย์อาจส่งท่า lateral เพิ่มเติม

บรรณานุกรม

  1. มนะพล กุลปราณีต. "CXR interpretation." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา rcpt.org. (21 กันยายน 2563).
  2. Robin Smithuis and Otto van Delden. "Basic CXR Interpretation." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Radiology Assistant. (21 กันยายน 2563).
  3. Daniel Ward and Lewis Potter. "Chest X-ray (CXR) Interpretation: the basics." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา Geeky Medics. (21 กันยายน 2563).
  4. Ozlem Koksal. "How to read chest x-rays." [ระบบออนไลน์]. แหล่งที่มา iEM. (21 กันยายน 2563).